Kościół parafialny pw. św. Wojciecha w Wąwolnicy
Wąwolnica to jedna z najstarszych miejscowości na Lubelszczyźnie, kojarzona głównie z ośrodkiem kultu maryjnego. W przeszłości istniał tam warowny gród, potem zamek, po którym jedyną pamiątką jest zachowane prezbiterium dawnego kościoła zamkowego.
Spis treści
[Zwiń]Lokalizacja
Kościół położony jest przy trasie Lublin–Kazimierz, w niewielkiej odległości od rynku miasteczka.
Funkcja
Rzymskokatolicki kościół parafialny oraz sanktuarium maryjne
Historia
Wąwolnica jest jedną z najstarszych miejscowości na Lubelszczyźnie, nazwa wywodzi się od staropolskiego słowa "wąwel", oznaczającego wzgórze obronne albo cypel. To właśnie na takim stromym wzgórzu, opływanym przez rzeki Sanicę i Bystrą, wzniesiono we wczesnym średniowieczu gród obronny i kościół. Pierwsza wzmianka o istnieniu punktu duszpasterskiego w Wąwolnicy, prowadzonego przez benedyktynów, pochodzi z 1027 roku. Parafia wąwolnicka w tym okresie należała do diecezji krakowskiej, archidiakonatu lubelskiego i dekanatu kazimierskiego.
Najstarsza wzmianka o kościele parafialnym pw. św. Wojciecha pochodzi z 1325 roku. Posługę duszpasterską pełnił przy nim ksiądz: "pleban kościoła wąwolnickiego opłacał dziesięcinę nakazaną przez papieża Klemensa V".
Pierwotnie kościół pełnił funkcję kaplicy zamkowej i rozbudowany został przez benedyktynów na przełomie XVI i XVII wieku. Warto wspomnieć, że parafia i kościół św. Wojciecha nie były jedynymi w Wąwolnicy. Druga parafia istniała przy, znajdującym się na przedmieściach, kościele św. Marii Magdaleny. Wzmianka na ten temat znajduje się u Jana Długosza. Stosunkowo szybko druga z wąwolnickich parafii straciła na znaczeniu. Na początku XVII wieku kościół św. Marii Magdaleny był wymieniony jako kaplica, w której okazjonalnie odprawiano msze. Budowla ta istniała do 1849 r.
Najstarsza wzmianka o kościele parafialnym pw. św. Wojciecha pochodzi z 1325 roku. Posługę duszpasterską pełnił przy nim ksiądz: "pleban kościoła wąwolnickiego opłacał dziesięcinę nakazaną przez papieża Klemensa V".
Pierwotnie kościół pełnił funkcję kaplicy zamkowej i rozbudowany został przez benedyktynów na przełomie XVI i XVII wieku. Warto wspomnieć, że parafia i kościół św. Wojciecha nie były jedynymi w Wąwolnicy. Druga parafia istniała przy, znajdującym się na przedmieściach, kościele św. Marii Magdaleny. Wzmianka na ten temat znajduje się u Jana Długosza. Stosunkowo szybko druga z wąwolnickich parafii straciła na znaczeniu. Na początku XVII wieku kościół św. Marii Magdaleny był wymieniony jako kaplica, w której okazjonalnie odprawiano msze. Budowla ta istniała do 1849 r.
W Wąwolnicy istniała też trzecia świątynia, w miejscu obecnej kapliczki przy drodze z Wąwolnicy do Kębła. Był to drewniany kościół pw. Najświętszej Maryi Panny, którym opiekowali się zakonnicy z klasztoru św. Wojciecha na wzgórzu zamkowym.
Czasy Kazimierza Wielkiego to okres rozwoju dla Wąwolnicy. Wzniesiono wówczas murowany zamek i kościół, z którego do dziś zachowała się gotycka kaplica zamkowa. Miasto otoczono murami obronnymi. Lokowane wówczas na prawie polskim nosiło nazwę Konigsberg.
Wąwolnica zyskała na znaczeniu dzięki położeniu przy ważnych szlakach handlowych, prowadzących z Małopolski na Litwę, co podkreślił król Władysław Jagiełło nadając miastu przywilej targowy w 1409 roku. Zamożność miasta w oczywisty sposób przełożyła się na bogate uposażenie parafii. W 1448 roku Wąwolnica przeniesiona została na prawo magdeburskie. W 1458 r. Kazimierz Jagiellończyk oddał parafię opactwu benedyktynów, którzy sprawowali nad nią patronat do 1819 roku, kiedy to zakon został skasowany. Benedyktyni pełnili funkcje duszpasterskie, byli prepozytami i wikariuszami.
W owym czasie Wąwolnica była siedzibą starostwa niegrodowego. Odbywały się tu też sądy kasztelańskie, a w XVI wieku sądy wojewody nad szlachtą w sprawach karnych.
W czasach Zygmunta Augusta miasto zostało zniszczone przez pożar i odbudowane na nowo z królewskiego polecenia danego wojewodzie lubelskiemu Janowi Firlejowi. Zyskało całkowicie nowy układ urbanistyczny, którego centrum stał się rynek.
Wąwolnica zyskała na znaczeniu dzięki położeniu przy ważnych szlakach handlowych, prowadzących z Małopolski na Litwę, co podkreślił król Władysław Jagiełło nadając miastu przywilej targowy w 1409 roku. Zamożność miasta w oczywisty sposób przełożyła się na bogate uposażenie parafii. W 1448 roku Wąwolnica przeniesiona została na prawo magdeburskie. W 1458 r. Kazimierz Jagiellończyk oddał parafię opactwu benedyktynów, którzy sprawowali nad nią patronat do 1819 roku, kiedy to zakon został skasowany. Benedyktyni pełnili funkcje duszpasterskie, byli prepozytami i wikariuszami.
W owym czasie Wąwolnica była siedzibą starostwa niegrodowego. Odbywały się tu też sądy kasztelańskie, a w XVI wieku sądy wojewody nad szlachtą w sprawach karnych.
W czasach Zygmunta Augusta miasto zostało zniszczone przez pożar i odbudowane na nowo z królewskiego polecenia danego wojewodzie lubelskiemu Janowi Firlejowi. Zyskało całkowicie nowy układ urbanistyczny, którego centrum stał się rynek.
XV, XVI i XVII wiek to okres bujnego rozwoju życia w parafii wąwolnickiej. Działała tam szkoła parafialna, istniał szpital dla ubogich, oraz biblioteka. Działały bractwa religijne i różańcowe.
Kres świetności Wąwolnicy nastąpił w XVIII wieku. Z początkiem stulecia starostwo wąwolnickie przeniesiono do Nałęczowa. W związku z tym zamek opustoszał i zaczął popadać w ruinę. Cegły z murów zamkowych użyto do odbudowy gotyckiego kościoła.
Wąwolnica już w średniowieczu stała się znana jako ośrodek kultu maryjnego. Najstarsze wzmianki na jego temat pochodzą z XIII wieku, w pełni udokumentowany został w XV wieku. Początkowo ogniskował się w nieodległym Kęble, tam też znajdowała się, uważana za cudowną, figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Została ona przeniesiona do Wąwolnicy w 1700 roku, a dotychczasowa kaplica uległa powolnej destrukcji. Pamięć o tym pierwotnym miejscu przetrwała w tradycyjnym, używanym powszechnie określeniu „Matki Bożej Kębelskiej”.
Murowany z białego kamienia kościół istniał w Wąwolnicy już w XV wieku. Część jego prezbiterium przetrwała do naszych czasów. Obecna budowla została wzniesiona w latach 1907–1914, z datków parafian. Kosztorys i projekty sporządził inż. Ksawery Dionizy Drozdowski, pomocnik inżyniera architekta Guberni Lubelskiej. Nowy kościół został usytuowany w obrębie wzgórza kościelnego (dawniej zamkowego), na terenie cmentarza przykościelnego starej świątyni i częściowo ogrodu proboszczowskiego. Jego oś podłużną wyznaczono prostopadle do osi dawnej świątyni. Z tego powodu musiano rozebrać stary kościół, gdyż jego ściany znalazły się zaledwie w odległości jednego metra od murów nowo wznoszonego. Pozostawiono tylko prezbiterium jako kaplicę z figurą Matki Bożej Kębelskiej.
Kościół został konsekrowany w roku 1928, zaś w roku 2001 papież Jan Paweł II wyniósł go do godności bazyliki mniejszej.
Kres świetności Wąwolnicy nastąpił w XVIII wieku. Z początkiem stulecia starostwo wąwolnickie przeniesiono do Nałęczowa. W związku z tym zamek opustoszał i zaczął popadać w ruinę. Cegły z murów zamkowych użyto do odbudowy gotyckiego kościoła.
Wąwolnica już w średniowieczu stała się znana jako ośrodek kultu maryjnego. Najstarsze wzmianki na jego temat pochodzą z XIII wieku, w pełni udokumentowany został w XV wieku. Początkowo ogniskował się w nieodległym Kęble, tam też znajdowała się, uważana za cudowną, figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Została ona przeniesiona do Wąwolnicy w 1700 roku, a dotychczasowa kaplica uległa powolnej destrukcji. Pamięć o tym pierwotnym miejscu przetrwała w tradycyjnym, używanym powszechnie określeniu „Matki Bożej Kębelskiej”.
Murowany z białego kamienia kościół istniał w Wąwolnicy już w XV wieku. Część jego prezbiterium przetrwała do naszych czasów. Obecna budowla została wzniesiona w latach 1907–1914, z datków parafian. Kosztorys i projekty sporządził inż. Ksawery Dionizy Drozdowski, pomocnik inżyniera architekta Guberni Lubelskiej. Nowy kościół został usytuowany w obrębie wzgórza kościelnego (dawniej zamkowego), na terenie cmentarza przykościelnego starej świątyni i częściowo ogrodu proboszczowskiego. Jego oś podłużną wyznaczono prostopadle do osi dawnej świątyni. Z tego powodu musiano rozebrać stary kościół, gdyż jego ściany znalazły się zaledwie w odległości jednego metra od murów nowo wznoszonego. Pozostawiono tylko prezbiterium jako kaplicę z figurą Matki Bożej Kębelskiej.
Kościół został konsekrowany w roku 1928, zaś w roku 2001 papież Jan Paweł II wyniósł go do godności bazyliki mniejszej.
Kalendarium
1027 – pierwsza wzmianka o istnieniu punktu duszpasterskiego w Wąwolnicy
1325 – pierwsza wzmianka o istnieniu parafii pw. św. Wojciecha
XV w. – Jan Długosz wymienia drugą parafię, pw. św. Marii Magdaleny
1700 – przeniesienie figury Matki Boskiej z Kębła do Wąwolnicy
1819 – kres patronatu klasztoru benedyktyńskiego
1830 – zarząd nad parafią obejmują księża diecezjalni
1907–1914 – budowa obecnego kościoła
10 X 1978 – koronacja figury Matki Bożej Kębelskiej
2001 – wyniesienie wąwolnickiej świątyni do rangi bazyliki mniejszej
Architekt
Ksawery Dionizy Drozdowski
Styl
Opis
Kościół jest budowlą w stylu neogotyckim, murowaną z czerwonej cegły, trójnawową. Przy prezbiterium zakrystia, obok nawy jedna wieża i wieżyczka na sygnaturkę nad nawą. Wewnątrz znajdują się, dostosowane stylistyką do budowli, ołtarze: główny z figurą Matki Bożej Niepokalanie Poczętej oraz ołtarze boczne z obrazami św. Franciszka, św. Teresy, św. Stanisława Kostki i św. Józefa. Na chórze muzycznym dwudziestogłosowe organy. Chrzcielnica neogotycka z 1966 roku. Oprócz tego w skład wyposażenia kościoła wchodzą trzy dzwony z przemyskiej ludwisarni Felczyńskich, poświęcone w 1961 roku przez biskupa lubelskiego Jana Kałwę.
Otoczenie
Kościół wznosi się na dawnym wzgórzu zamkowym, w pewnej odległości od miasta. Od strony wschodniej sąsiaduje z zabudową miasteczka i obiektami należącymi do parafii, od zachodu otacza go rozległe pole – miejsce odprawiania wrześniowych uroczystości odpustowych.
Opracowała Agata Witkowska
Literatura
Majdowski A., Studia z historii architektury sakralnej w Królestwie Polskim, Warszawa 1993
Żywicki J., Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998.