Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Judenrat w Lublinie – członkowie Rady

Członkowie Rady Żydowskiej w Lublinie

Spis treści

[RozwińZwiń]

Aron BachBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 7 października 1897 roku w Lublinie jako syn Nechemiasza i Dyny (z d. Fuksbaum). Absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.

Prowadził w Lublinie kancelarię adwokacką. Od 1914 roku był zaangażowany w działalność społeczną na rzecz samopomocy szkolnej, a następnie uniwersyteckiej. W 1937 roku rozpoczął pracę w Żydowskiej Gminie Wyznaniowej (ŻGW) i był członkiem Zarządu. Istotną sferą jego działalności było niesienie pomocy potrzebującym dzieciom, stąd zaangażował się w pracę na rzecz Ochronki dla Sierot i Starców. Funkcje w Zarządzie ŻGW pełnił również w pierwszych miesiącach okupacji, a pod koniec stycznia 1940 roku został zatwierdzony przez władze niemieckie na stanowisko radnego Judenratu. W nowej instytucji, która stanowiła oficjalną reprezentację społeczności żydowskiej, odpowiadał za egzekwowanie należności za pracę przymusową, pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Pracy Przymusowej Kobiet, jak również był członkiem Komisji Rzemieślniczej oraz Komisji ds. zbiórki metali.

Aron Bach był jednym z niewielu radnych, któremu władze niemieckie udzieliły zgody na pozostanie w swoim mieszkaniu. Wraz z żoną i córką mieszkał przy ul. Kościuszki 7 m. 6. W połowie listopada 1940 roku został brutalnie pobity przez Niemców, co bezpośrednio przyczyniło się do jego zgonu. Śmierć radnego w tragicznych okolicznościach stanowiła zaskoczenie dla Judenratu, który przejął na siebie koszty i organizację pogrzebu. Wojnę przeżyły żona Anna oraz córka Diana, które po jej zakończeniu złożyły relacje1.

Ejzyk BrodtBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 23 maja 1904 roku w Lublinie.Trzydziestego pierwszego marca 1942 roku SS-mani odpowiedzialni za likwidację getta na Podzamczu wyłonili nowy skład Judenratu, którego Brodt został członkiem. Po przesiedleniu do getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim zamieszkał przy ul. Majdanek 24. W ramach pełnionego mandatu radnego zajmował się sprawami pracy przymusowej i robót publicznych. Zginął w listopadzie 1942 roku w trakcie ostatecznej likwidacji getta szczątkowego2.

Ajzyk BursztynBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 13 marca 1892 roku w Lublinie jako syn Abrama Jakóba [!] i Szajndli (z d. Urman). W krótkim biogramie złożonym na potrzeby Judenratu określił, że posiada wykształcenie domowe. Do wybuchu wojny wykonywał zawód krawca, specjalizując się w krawiectwie damskim. Od 1930 roku zaangażował się na rzecz wspierania żydowskich organizacji rzemieślniczych, zaś w 1937 roku został wybrany na członka Rady Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW). W pierwszych miesiącach okupacji kontynuował działalność na rzecz ŻGW, zasiadając od połowy września 1939 roku w Zarządzie tej instytucji. Pod koniec stycznia 1940 roku, kiedy ŻGW przekształcono w Judenrat, został radnym. Z racji pełnionej funkcji zaangażował się w działalność na rzecz następujących komisji i agend Rady:

  • Urząd Pracy;
  • Komisja Pomocy Uchodźcom;
  • Komisja Macowa;
  • Komisja Pracy Przymusowej Mężczyzn;
  • Komisja Mieszkaniowa;
  • Komisja Rzemieślnicza.

Na początku okupacji Ajzyk Bursztym wraz z żoną i trojgiem dzieci mieszkali przy ul. Królewskiej 3 m. 8, skąd najprawdopodobniej zostali wyrzuceni na skutek realizowanej przez władze niemieckie polityki usuwania Żydów z reprezentacyjnych ulic miasta. Przeniósł się wówczas z rodziną do kamienicy przy ul. Kalinowszczyzna 4/6a/19, gdzie mieszkał do końca marca 1942 roku. Trzydziestego pierwszego marca 1942 roku Niemcy przeprowadzili reorganizację Judenratu, na skutek czego liczbę radnych ograniczono do 12 osób. Większość osób z dotychczasowego składu straciła swoje mandaty, a następnie została deportowana do obozu zagłady w Bełżcu. Wśród nich był Ajzyk Bursztyn3.

Urysz CymermanBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 1 lipca 1888 roku w Garwolinie jako syn Kiwy i Chai Fajgi (z d. Libhaber). W krótkim biogramie złożonym na potrzeby Judenratu określił, że posiada wykształcenie domowe. Do wybuchu wojny wykonywał zawód krawca oraz pełnił funkcję podstarszego cechu krawców w Lublinie. W 1918 roku zaangażował się w pracę na rzecz żydowskich organizacji rzemieślniczych, zaś w 1936 roku został wybrany na stanowisko radcy Izby Rzemieślniczej w Lublinie. Od 1924 roku włączył się w działalność Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW), którą kontynuował również w okresie okupacji. Pod koniec stycznia 1940 roku wszedł w skład nowo utworzonego Judenratu, który powstał na bazie ŻGW. Z racji pełnionej funkcji zaangażował się w działalność na rzecz:

  • Komisji Finansowej;
  • Komisji Macowej;
  • Komisji Rzemieślniczej;
  • Komisji ds. zbiórki metali;
  • Komisji Odwoławczej;
  • Komisji Pracy Przymusowej Mężczyzn;
  • Komisji Pracy Przymusowej Kobiet;
  • Komisji Personalnej;
  • Komisji Przemysłowej.

Ponadto z ramienia Judenratu pełnił nadzór nad warsztatami w obozie pracy przy ul. Lipowej 7, w których byli zatrudnieni Żydzi. Zaangażował się również w prace Żydowskiego Komitetu Pomocy, który powstał na polecenie władz niemieckich w celu niesienia pomocy ubożejącym Żydom. W trakcie okupacji mieszkał wraz z żoną i sześciorgiem dzieci przy ul. Grodzkiej 30 m. 3. Po reorganizacji Judenratu stracił swój mandat i został deportowany do obozu zagłady w Bełżcu4.

Dawid DawidsohnBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 13 stycznia 1875 roku w Lublinie jako syn Beniamina i Sury Gitli (z d. Finkielsztajn). W krótkim biogramie złożonym na potrzeby Judenratu określił, że posiada wykształcenie domowe. Do wybuchu wojny trudnił się kupiectwem. Od 1917 roku był aktywny na płaszczyźnie społecznej, angażował się w prace na rzecz szkolnictwa żydowskiego, spółdzielczości, pracy społecznej oraz filantropii. Wspierał także działania w obszarze emigracji ludności żydowskiej do Palestyny. Od 1931 roku pełnił funkcję członka Rady Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW), zaś w 1936 roku objął stanowisko członka Zarządu tej instytucji, które sprawował również przez pierwsze miesiące okupacji. Pod koniec stycznia 1940 roku wszedł w skład nowo utworzonego Judenratu, z ramienia którego został powołany do następujących gremiów:

  • Komisja Kontrybucyjna;
  • Komisja Finansowa;
  • Komisja Budżetowa;
  • Komisja Macowa;
  • Komisja Odwoławcza;
  • Komisja Personalna
  • Sąd Dyscyplinarny
  • Żydowski Komitet Pomocy.

W trakcie okupacji mieszkał wraz z żoną i czworgiem dzieci przy ul. Lubartowskiej 32 m. 24. Po reorganizacji Judenratu stracił mandat, a następnie został deportowany do obozu zagłady w Bełżcu5.

Abram GoldsobelBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 16 kwietnia 1899 roku w Lublinie jako syn Szamy i Chany (z d. Baumgold). Uzyskał wykształcenie domowe, a do wybuchu wojny wykonywał zawód kupca. Od 1915 roku był zaangażowany w działalność społeczną na rzecz rozwoju Kas Pożyczkowo-Oszczędnościowych dla ludności żydowskiej. W 1933 roku wszedł w skład Rady Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (RŻGW), a w połowie września 1939 roku został członkiem Zarządu ŻGW. Pod koniec stycznia 1940 roku władze niemieckie zaakceptowały jego kandydaturę na stanowisko radnego nowo utworzonego Judenratu.

Wykonując zadania wynikające z pełnionego mandatu, zaangażował się w działalność dotyczącą spraw mieszkaniowych, aprowizacyjnych, pomocy uchodźcom oraz opieki społecznej. Objął członkostwo w następujących gremiach:

  • Komisja Pomocy Uchodźcom;
  • Komisja Mieszkaniowa;
  • Komisja Macowa;
  • Opiekun w kuchniach społecznych i schroniskach dla uchodźców/Sprawy opieki społecznej;
  • Sąd Dyscyplinarny.

W okresie okupacji Abram Goldsobel wraz z żoną i dzieckiem kilkakrotnie zmieniał adres zamieszkania. Na podstawie zachowanych dokumentów Judenratu można ustalić, że rodzina Goldsoblów zajmowała lokale przy ulicach Lubartowskiej 41, Grodzkiej 7 m. 19 oraz Kapucyńskiej 6 m. 3. Ostatnim znanym adresem zamieszkania była ul. Grodzka 16 m. 20. Po reorganizacji Judenratu Abram Goldsobel stracił mandat i został deportowany do obozu zagłady w Bełżcu6.

Josef GoldszternBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 13 marca 1884 roku w Lublinie jako syn Szlomy Zelmana i Chaji Laji (z d. Aspis). Uczył się w domu, do wybuchu wojny pracował w charakterze urzędnika prywatnego. Zaangażował się w działalność społeczną związaną z żydowskim szkolnictwem ortodoksyjnym. Od 1924 roku pełnił obowiązki członka Rady Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW), zaś w 1931 roku wszedł w skład Zarządu tej instytucji, pracując tam również w pierwszych miesiącach okupacji. Pod koniec stycznia 1940 roku na skutek reorganizacji instytucji, władze niemieckie zatwierdziły jego kandydaturę na stanowisko radnego Judenratu.

Wykonując zadania wynikające z pełnionego mandatu, zaangażował się w działalność dotyczącą spraw gospodarczych, pracy przymusowej, prac finansowych, aprowizacyjnych, rzemieślniczych, kontrolnych i pogrzebowych. Objął członkostwo w następujących gremiach:

  • Przewodniczący Komisji Gospodarczej;
  • Komisja Odwoławcza dla spraw Obozu Pracy i Pracy;
  • Komisja Budżetowa;
  • Komisja ds. dożywiania jeńców w obozie pracy przy ul. Lipowej 7/Komisja Gospodarcza dla zaopatrzenia jeńców i uchodźców w Obozie;
  • Komisja Macowa;
  • Komisja Rzemieślnicza;
  • Komisja Pracy Przymusowej Mężczyzn;
  • Komisja Pogrzebowa;
  • Komisja Odwoławcza;
  • Żydowski Komitet Pomocy;
  • Komitet Pomocy dla Pracujących w Obozach Pracy w Bełżcu/Komitet Pomocy Pracującym w Bełżcu i okolicy przy Radzie Żydowskiej w Lublinie;
  • Komisja Rewizyjna.

Na początku okupacji Goldsztern wraz z żoną i trojgiem dzieci mieszkał przy placu Bychawskim 3 m. 21, a następnie przeniósł się do kamienicy przy ul. Kalinowszczyzna 4/6a/15. Zmarł w nocy 21/22 grudnia 1941 roku na skutek zakażenia tyfusem. Pogrzeb został zorganizowany na koszt Judenratu i odbył się 22 grudnia7.

Leon vel Jehuda Lejb HufnagelBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 22 kwietnia 1891 roku w Warszawie jako syn Szulima i Jenty (z d. Hufnagel). Studiował na Politechnice w Karlsruhe w Niemczech oraz ukończył Wydział Elektrotechniczny Politechniki Warszawskiej. Do wybuchu wojny pracował jako dyrektor firmy eksportowej, zaangażował się również w działalność Izby Przemysłowo-Handlowej w Lublinie. Pracę na rzecz Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW) rozpoczął dopiero we wrześniu 1939 roku, gdy wszedł w skład Zarządu tejże instytucji na skutek ucieczki z Lublina niektórych jego członków. Początkowo zaangażował się w prace Wydziałów Spraw Ogólnych, lecz z czasem stał się aktywny również na innych płaszczyznach działalności instytucji. Pod koniec stycznia 1940 roku władze niemieckie zaakceptowały jego kandydaturę na stanowisko radnego Judenratu. Uczestniczył w pracach następujących gremiów:

  • Komisji Pomocy Uchodźcom;
  • Komisji ds. kontaktów z władzami samorządowymi;
  • Komisji ds. rozdziału mąki;
  • Komisji Macowej;
  • Komisji Przemysłowej;
  • Komitetu Pomocy dla Pracujących w Obozach Pracy w Bełżcu (wiceprzewodniczący)/Komitetu Pomocy Pracującym w Bełżcu i okolicy przy Radzie Żydowskiej w Lublinie;
  • Żydowskiego Komitetu Pomocy (przewodniczący)/Żydowskiego Komitetu Opiekuńczego Miejskiego;
  • Komisji ds. rozdziału chleba wśród osób przeznaczonych do wysiedlenia;
  • Komisji ds. rzeczy pozostawionych przez wysiedleńców;
  • Komisji ds. budowy baraków/Komisji ds. nieruchomości;
  • Sądu Dyscyplinarnego/Komisji Dyscyplinarnej.

Po przesiedleniu Żydów do getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim zaangażował się w działalność na rzecz opieki społecznej, zdrowia, szpitali i dezynfekcji, jak również pracy przymusowej i robót publicznych.

Podczas okupacji mieszkał wraz z żoną i dwójką dzieci kolejno przy ulicach: Staszica 22 m. 4, Wieniawskiej 8 oraz Cyruliczej 2 m. 6a. Pod koniec marca 1942 roku, zgodnie z zarządzeniem SS-manów odpowiedzialnych za likwidację getta na Podzamczu, Hufnagla powołano w skład zredukowanego Judenratu. Wobec kontynuacji pracy na stanowisku radnego został zwolniony z wysiedlenia i przeniósł się wraz z rodziną do getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim, gdzie zamieszkał przy ul. Rolnej 48a. Zginął na początku listopada 1942 roku w trakcie ostatecznej likwidacji getta8.

Izrael KacenelenbogenBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 21 października 1881 roku w Lublinie. Do wybuchu wojny wykonywał zawód kupca. W skład Judenratu wszedł w kwietniu 1942 roku na miejsce Bolesława Tenenbauma. Po przeniesieniu do getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim zamieszkał przy ul. Majdanek 30. W ramach pełnionych obowiązków kierował Wydziałem Zaopatrywania (Aprowizacyjnym), należał do Komisji Podatkowo-Inkasowej, jak również zajmował się sprawami przemysłowymi, rolnictwa, transportowymi oraz gospodarczymi. Odpowiadał także za kontakty z Zarządem Miejskim. Zginął na początku listopada 1942 roku w trakcie akcji likwidacyjnej getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim9.

Aron Jankiel KantorBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 20 grudnia 1880 roku we Frampolu jako syn Josefa i Sury Frymety (z d. Frajtag). Ukończył trzy klasy szkoły średniej, a następnie zdał egzamin na nauczyciela początkowej szkoły powszechnej. Wybuch wojny przerwał jego pracę jako nauczyciela; podjął zatrudnienie w charakterze administratora domów. Od 1924 roku był zaangażowany w działalność społeczną, jak to sam określił „na polu filantropijnym”, oraz wspierał rozwój żydowskiej spółdzielczości. W 1935 roku został wybrany na członka Rady Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW). W pierwszych miesiącach okupacji kontynuował działalność na rzecz ŻGW, zasiadając od połowy września 1939 roku w Zarządzie tej instytucji. Pod koniec stycznia 1940 roku władze niemieckie zaakceptowały jego kandydaturę na stanowisko radnego Judenratu. Pełniąc mandat radnego, uczestniczył w pracach następujących gremiów:

  • Komisji Kontrybucyjnej;
  • Komisji Pomocy Jeńcom Wojennym i Wysiedleńcom (przewodniczący);
  • Komisji Finansowej;
  • Komisji ds. zbiórki metali;
  • Komisji Odwoławczej;
  • Komisji Inkasowej.

W trakcie okupacji mieszkał wraz z żoną i czworgiem dzieci kolejno przy ul. Probostwo 19 m. 24, Olejnej 7 m. 1 oraz Grodzkiej 20 m. 1. Po reorganizacji Judenratu stracił mandat, a następnie został deportowany do obozu zagłady w Bełżcu10.

Jakub KelnerBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 28 listopada 1897 roku w Lublinie jako syn Josefa i Marii Elki (z d. Zylber). Uzyskał wykształcenie domowe, a do wybuchu wojny był zatrudniony jako pracownik handlowy w branży manufakturowej. W działalność społeczną zaangażował się w 1919 roku, wspierając rozwój samopomocy żydowskich organizacji pracowników handlowych i biurowych. Od 1936 roku pełnił funkcję członka Rady Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW), zaś we wrześniu 1939 roku wszedł w skład Zarządu tejże instytucji, angażując się w prace utworzonego w październiku Urzędu Pracy. Pod koniec stycznia 1940 roku, na skutek reorganizacji ŻGW, władze niemieckie zatwierdziły jego kandydaturę na stanowisko radnego Judenratu.

Wykonując zadania wynikające z pełnionego mandatu, zaangażował się w sprawy dotyczące finansów, pomocy uchodźcom, emigracji i zdrowia. Objął członkostwo w następujących gremiach:

  • Komisja Kontrybucyjna;
  • Komisja Pomocy Uchodźcom;
  • Komisja Odwoławcza;
  • Komisja Macowa;
  • Komisja Finansowa;
  • Komisji Podatkowo-Inkasowej;
  • Wydziału Rejestracyjno-Informacyjnego/Wydziału Rejestracyjno-Meldunkowego (przewodniczący);
  • Wydziału Emigracyjnego (przewodniczący);
  • Komisja ds. kwarantanny;
  • Komisja Zdrowia;

W trakcie akcji likwidacyjnej getta na Podzamczu brał udział w rozdziale J-Ausweisów, którymi zastąpiono ostemplowane przez Sicherheitspolizei karty pracy. Stanowiły one jedyny legalnie obowiązujący dokument, chroniący jego posiadacza od wysiedlenia do obozu zagłady. W tym czasie zaangażował się również w prace komisji odpowiadających za zagospodarowanie mienia i artykułów spożywczych po wysiedleńcach, jak również rozdzielających im chleb.

W okresie okupacji mieszkał wraz z żoną i dwojgiem dzieci przy ul. Szerokiej 25 m. 8. Pod koniec marca 1942 roku, zgodnie z zarządzeniem SS-manów odpowiedzialnych za likwidację getta na Podzamczu, Kelner został powołany w skład zredukowanego Judenratu. Wobec kontynuacji pracy na stanowisku radnego został zwolniony z wysiedlenia i przeniósł się wraz z rodziną do getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim, gdzie zamieszkał przy ul. Majdanek 24. Zginął na początku listopada 1942 roku w trakcie ostatecznej likwidacji getta wtórnego11.

Szloma KerszenblumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się w 15 kwietnia 1884 roku. Do wybuchu wojny pracował jako kupiec. Od 1931 roku pełnił funkcję członka Rady Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW), zaś w 1936 roku wszedł w skład Zarządu tej instytucji. Pod koniec stycznia 1940 roku władze niemieckie zatwierdziły jego kandydaturę na stanowisku radnego Judenratu.

W ramach obowiązków wynikających z pełnionego mandatu wszedł w skład następujących gremiów:

  • Komisji Kontrybucyjnej;
  • Komisji Macowej;
  • Komisji Finansowej;
  • Komisji ds. niwelacji cmentarza;
  • Komisji Odwoławczej;
  • Komisji Gospodarki.

Wraz z żoną i dwojgiem dzieci mieszkał przy ul. Lubartowskiej 40 m. 5. Po reorganizacji Judenratu stracił mandat, a następnie został deportowany do obozu zagłady w Bełżcu12.

Daniel KupfermincBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 4 marca 1900 roku w Przedbórzu. Do wybuchu wojny wykonywał zawód kupca. W trakcie akcji likwidacyjnej getta na Podzamczu był komendantem Żydowskiej Służby Porządkowej. Zasiadał w komisjach odpowiadających za rozdział J-Ausweisów i zagospodarowanie artykułów spożywczych pozostawionych przez wysiedleńców. Trzydziestego pierwszego marca 1942 roku SS-mani odpowiedzialni za wysiedlenie desygnowali Kupferminca na funkcję radnego Judenratu; jednocześnie wszedł w skład Prezydium.

Po przeniesieniu do getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim zamieszkał przy ul. Rolnej 28. W ramach pełnionych obowiązków radnego zajmował się sprawami wyżywienia, przemysłowymi, rolniczymi, transportu i gospodarczymi. Zginął na początku listopada 1942 roku w trakcie akcji likwidacyjnej getta wtórnego na Majdanie Tatarskim13.

Nachman LernerBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 9 listopada 1899 roku w Lublinie. Uczył się w domu, zaś do wybuchu wojny wykonywał zawód kupca. W działalność na rzecz Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW) zaangażował się jeszcze przed wojną. Podczas okupacji kontynuował pracę w Zarządzie ŻGW, a pod koniec stycznia 1940 roku władze niemieckie zatwierdziły jego kandydaturę na stanowisko radnego Judenratu.

Z ramienia instytucji zasiadał w wielu komisjach, które odpowiadały za różne sfery funkcjonowania Judenratu i społeczności żydowskiej:

  • Komisja Pomocy Uchodźcom;
  • Komisja Budżetowa;
  • Komisja Finansowa;
  • Komisja Podatkowo-Inkasowa;
  • Komisja Pogrzebowa;
  • Komisja Odwoławcza;
  • Nadzór nad Kasą;
  • Rada Obozowa;
  • Komisja Pracy Przymusowej Mężczyzn;
  • Komisja Stanu Cywilnego.

Podczas okupacji mieszkał wraz z żoną przy ul. Grodzkiej 7 m. 40. Pod koniec marca 1942 roku, zgodnie z zarządzeniem SS-manów odpowiadających za likwidację getta na Podzamczu, wszedł w skład zreorganizowanego i zmniejszonego do 12 członków Judenratu. Pracował w komisji zajmującej się zagospodarowaniem rzeczy po osobach wysiedlonych do obozu zagłady. Po utworzeniu getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim przeniósł się do nowego rejonu zamieszkania, zajął lokal przy ul. Rolnej 32. Poza dotychczasowymi zadaniami w zreorganizowanym Judenracie odpowiadał za sprawy zaopatrzenia, przemysłu, rolnictwa, transportu, gospodarki, opieki społecznej, jak również sprawował nadzór nad gońcami. Zginął w listopadzie 1942 roku w trakcie ostatecznej likwidacji getta wtórnego14.

Aleksander Sender LewiBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Do wybuchu wojny oraz przez kilka pierwszych miesięcy okupacji był członkiem Zarządu Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW) w Lublinie, pracował w Wydziale Gospodarczym. Pod koniec stycznia 1940 roku władze niemieckie zaakceptowały jego kandydaturę i wszedł w skład nowo utworzonego Judenratu, z ramienia którego został powołany do następujących gremiów:

  • Komisji Kontrybucyjnej;
  • Komisji Kontrolnej;
  • Komisji Pracy Przymusowej Mężczyzn/Komisji Opłat za Pracę Mężczyzn;
  • Komisji ds. zbiórki metali;
  • Komisji Odwoławczej;
  • Komisji Szkolnej;
  • Komisji Macowej;
  • Komisji Mieszkaniowej;
  • Komisji Zdrowia/Komisarz Szpitala Epidemicznego;
  • Kuratorium Domu Inwalidów Wojennych.

Podczas okupacji mieszkał wraz z rodziną przy ul. Lubartowskiej 54 m. 3. Po reorganizacji Judenratu stracił mandat radnego i został usunięty ze stanowiska. Znalazł się w grupie radnych, którzy zostali deportowani do obozu zagłady w Bełżcu15.

Icek Pinkwas LewinsohnBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Do wybuchu wojny oraz przez kilka pierwszych miesięcy okupacji był członkiem Zarządu Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW) w Lublinie. Pod koniec stycznia 1940 roku, po zatwierdzeniu jego kandydatury przez władze niemieckie, wszedł w skład nowo utworzonego Judenratu, z ramienia którego został powołany do następujących gremiów:

  • Komisji Kontrybucyjnej;
  • Komisji Finansowej;
  • Komisji Odwoławczej;
  • Komisji Budżetowej;
  • Komisji ds. dożywiania jeńców w obozie pracy przy ul. Lipowej 7/Komisji Gospodarczej dla zaopatrzenia jeńców i uchodźców w Obozie;
  • Komisji Macowej;
  • Komisji Pracy Przymusowej Mężczyzn (przewodniczący)/Komisja Opłat za Pracę.

Podczas okupacji Lewinsohn wraz z rodziną mieszkał przy ul. Lubartowskiej 22 m. 28. Po reorganizacji Judenratu został usunięty ze stanowiska i deportowany do obozu zagłady w Bełżcu16.

Dawid RechtmanBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 6 października 1887 roku w Warszawie jako syn Mordki i Cyny (z d. Zylbersztrom). Uczył się w domu, do wybuchu wojny wykonywał zawód kupca. Od 1910 roku był zaangażowany w działalność społeczną, wspierał rozwój opieki zdrowotnej i szkolnictwa żydowskiego. W 1936 roku został członkiem Rady Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW), zaś we wrześniu 1939 roku na skutek ucieczki z Lublina niektórych członków Zarządu, wszedł w skład tego organu. Pod koniec stycznia 1940 roku władze niemieckie zaakceptowały jego kandydaturę na stanowisko radnego Judenratu. Pełniąc mandat, uczestniczył w pracach następujących gremiów:

  • Komisji Pomocy Uchodźcom;
  • Komisji Pracy Przymusowej Mężczyzn;
  • Komisji Macowej;
  • Komisji ds. budowy baraków;
  • Komitetu Pomocy dla Pracujących w Obozach Pracy w Bełżcu/ Komitetu Pomocy Pracującym w Bełżcu i okolicy przy Radzie Żydowskiej w Lublinie;
  • Wydziału Mieszkaniowego (przewodniczący)/Komisji Mieszkaniowej;
  • Komisarz Szpitala Ogólnego;
  • Nadzwyczajnej Komisji Zbiórkowej.

W okresie okupacji Rechtman wraz z żoną i dzieckiem mieszkał przy ul. Zamojskiej 18 m. 17, a następnie przy ul. Kalinowszczyzna 4/6a/18. Po reorganizacji Judenratu stracił mandat i został deportowany do obozu zagłady w Bełżcu17.

Josef RotrubinBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 30 marca 1905 roku w Lublinie. Do wybuchu wojny był aplikantem sądowym. W trakcie akcji likwidacyjnej getta na Podzamczu wszedł w skład komisji zarządzającej rozdziałem J-Ausweisów oraz chleba dla osób przeznaczonych do wysiedlenia. Trzydziestego pierwszego marca 1942 roku SS-mani odpowiedzialni za wysiedlenie desygnowali Rotrubina na funkcję radnego Judenratu.

Po przeniesieniu do getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim zamieszkał przy ul. Rolnej 47. W ramach pełnionych obowiązków radnego zajmował się sprawami zdrowia, szpitali i dezynfekcji. Zmarł 31 października 1942 roku, pogrzeb odbył się dzień później i został zorganizowany na koszt Judenratu. Jednocześnie była to ostatnia sprawa, jaką Judenrat zdołał się zająć na plenarnym posiedzeniu18.

Josef SiegfriedBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 25 marca 1898 roku w Radomyślu Wielkim jako syn Szymona i Eigi Henny (z d. Flaum). Ukończył ekonomię w Wyższej Szkole Handlu Światowego oraz nauki polityczne i prawo na Uniwersytecie Wiedeńskim, uzyskując stopień doktora nauk prawnych. W latach 1926–1927 podjął studia z zakresu ekonomii i nauk społecznych na Uniwersytecie w Kolonii. Po ukończeniu studiów w 1927 roku rozpoczął pracę w firmie „Kammgarn”, a następnie pracował w nadreńskiej fabryce wełny Albert Neubeck K.G. w Köln-Niehl. W 1934 roku założył w Poznaniu firmę „SWIW”, która specjalizowała się w produkcji sznurów i szydełek do przędzy wełnianej oraz reprezentowała interesy firm niemieckich na rynku polskim. Wybuch wojny zastał Siegfrieda w Lublinie, gdzie pełnił funkcję prezesa filii poznańskiej firmy, a w pierwszych miesiącach okupacji został zmuszony do przeprowadzenia jej likwidacji.

Do początku listopada 1940 roku Siegfried nie pełnił żadnych oficjalnych funkcji. Następnie wszedł w skład Żydowskiego Komitetu Opiekuńczego Powiatowego w Lublinie. Kilka tygodniu później Judenrat wybrał Siegfrieda na stanowisko radnego, zapełniając tym samym wakat po tragicznie zmarłym Aronie Bachu. Starosta Grodzki zatwierdził jego kandydaturę w drugiej połowie grudnia. Wypełniając obowiązki wynikające z pełnionego mandatu, brał udział w pracach następujących gremiów:

  • Komisji Personalnej;
  • Komisji Rewizyjnej;
  • Komisji Mieszkaniowej;
  • Komisji Zdrowia (przewodniczący);
  • Komitetu Pomocy dla Pracujących w Obozach Pracy (wiceprzewodniczący).

W trakcie okupacji Siegfried mieszkał przy ul. Szewskiej 1 m. 16. W maju 1940 roku wziął rozwód; nie miał dzieci. Po reorganizacji Judenratu został usunięty ze stanowiska radnego. W trakcie akcji likwidacyjnej getta SS-mani dowodzący akcją ogłosili, że dotychczasowy prezes Henryk Bekker oraz Josef Siegfried zostaną wysiedleni, ale obejmą tożsame stanowiska w miejscach docelowej deportacji. Obaj zostali deportowani do obozu zagłady w Bełżcu, gdzie zginęli19.

Szulim TajkefBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 31 sierpnia 1903 roku w Lublinie. Do wybuchu wojny pracował jako urzędnik. Trzydziestego pierwszego marca 1942 roku SS-mani odpowiedzialni za likwidację getta na Podzamczu wyznaczyli Tajkefa na stanowisko radnego Judenratu. Jeszcze w trakcie akcji wysiedleńczej wszedł w skład komisji zajmującej się zagospodarowaniem rzeczy pozostawionych po wysiedleńcach.

Po przesiedleniu do getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim zamieszkał przy ul. Majdanek 24. Nadzorował z ramienia Judenratu sprawy podatkowe, przemysłowe, zaopatrzenia, rolnicze, budowalne oraz roboty publiczne. Pod koniec sierpnia 1942 roku został mianowany komendantem Ochotniczej Straży Ogniowej. Zginął na początku listopada 1942 roku w trakcie ostatecznej likwidacji getta wtórnego20.

Bolesław TenenbaumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Przybył do Lublina z getta warszawskiego w grudniu 1941 roku, aby objąć kierownictwo Urzędu ds. Odwszenia i Dezynfekcji, który potocznie był nazywany Komisją Sanitarną. Urząd został oficjalnie utworzony na polecenie Służby Bezpieczeństwa w celu zwalczania szerzącej się epidemii tyfusu, lecz faktycznie mógł stanowić ekspozyturę Gestapo na terenie getta. Mogą o tym świadczyć relacje Tenenbauma z Niemcami, jak również jego wcześniejsza służba na terenie getta warszawskiego w Urzędzie do Walki z Lichwą i Spekulacją, nazywanego potocznie „żydowskim gestapo” lub „13-tką” (co było nawiązaniem do adresu siedziby instytucji przy ul. Leszno 13). Postać Tenenbauma scharakteryzował anonimowy autor relacji złożonej w Archiwum Ringelbluma:

W zimie 1941 przyjechał do Lublina jeden z przywódców warszawskiej «13» Bolesław Tenenbaum. Pan Tenenbaum cieszył się niezmiernym poparciem i życzliwością Niemców to też bez trudu zdołał uzyskać pozwolenie na założenie Komisji Sanitarnej (której członków zwano potem popularnie S.K.), jakkolwiek wydział sanitarny istniał już od dawna przy Judenracie. Jako kierownik Komisji Tenenbaum współpracował ściśle z Niemcami nawet w sprawach nie należących do jego kompetencji [...]21.

Urząd utworzony na terenie getta lubelskiego nie podlegał Judenratowi; dysponował własną policją i służbą dezynfekcyjną. Sytuacja zmieniła się 31 marca 1942 roku, gdy oficjalnie włączono Urząd w strukturę Judenratu, a SS-mani odpowiedzialni za likwidację getta na Podzamczu powołali Tenenbauma na stanowisko radnego. W ramach nowego podziału kompetencji objął on nadzór nad Żydowską Służbą Porządkową, zwaną potocznie policją żydowską, jak również odpowiadał za kwestie sanitarne. W charakterze pomocnika przydzielono mu Mojżesza Sztokfisza. Pomimo oficjalnego powołania na stanowisko radnego, nie wziął udziału w żadnym posiedzeniu Judenratu22.

W trakcie likwidacji getta na Podzamczu prowadził razem z konfidentem i „szarą eminencją” getta Szamą Grajerem handel J-Ausweisami, co odbywało się niewątpliwie za zgodą i w porozumieniu z SS-manami odpowiedzialnymi za akcję. Ponadto pod koniec marca wraz z Grajerem pośredniczył w przekazaniu Gestapo kontrybucji, którą nałożono na Judenrat.

Tenenbaum został zabity na początku kwietnia 1940 roku, kilka dni po wyborze na członka Judenratu. Śmierć Tenenbauma opisał anonimowy autor relacji złożonej w Archiwum Ringelbluma:

[…] zastrzelono między innymi Bolesława Tenenbauma («Murzyn zrobił swoje…»); w mieszkaniu jego znaleziono ponoć przeszło 2 ½ miliona zł23.

Na konflikt pomiędzy konfidentami wskazuje Rachmil Gartenkraut:

Ludzie zamożni zaczęli się starać o karty «J» dla siebie i swoich rodzin. Wielu dawało duże sumy pieniężne Grajerowi i Tenenbaumowi za wyrobienie dokumentów. Grajer umieszczał ich wtedy w swoim mieszkaniu, niby do czasu uzyskania dokumentów; bywały wypadki, że w międzyczasie nasyłał on sam SS-manów, i ci zabierali wszystkich, skupionych tam Żydów. Między Tenenbaumem i Grajerem doszło do scysji, wystarczyło to, by jeden drugiego skarżył, w konsekwencji tego stanu rzeczy dokonano u Tenenbauma rewizji, znaleziono dużo złota, jego zabrano i rozstrzelano24.

Śmierć Tenenbauma mogła mieć związek z jednej strony z prowadzonymi przez niego czarnymi interesami, a z drugiej ze wzrostem jego pozycji w getcie na skutek objęcia funkcji w Judenracie. Niepokój Grajera o własne wpływy zapewne doprowadził do konfliktu, a w rezultacie denuncjacji i wyeliminowania konkurenta.

Bencjan TenenbaumBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 1 stycznia 1896 roku w Lublinie jako syn Mojżesza i Szajndli. Otrzymał wykształcenie domowe, a do wybuchu wojny wykonywał zawód kamasznika. W 1914 roku zaangażował się w działalność na rzecz żydowskich organizacji rzemieślniczych, będąc członkiem Rady Rzemieślników Żydowskich oraz Izby Rzemieślniczej w Lublinie. Na początku lat 30. został członkiem Rady Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW), na rzecz której pracował również przez pierwsze miesiące okupacji. Pod koniec stycznia 1940 roku na skutek reorganizacji ŻGW, władze niemieckie zatwierdziły jego kandydaturę na stanowisko radnego Judenratu. Pełniąc mandat, uczestniczył w pracach następujących gremiów:

  • Komisji ds. rozdziału mąki;
  • Komisji ds. pensji dla radnych;
  • Komisji ds. dożywiania jeńców w obozie pracy przy ul. Lipowej 7/Komisji ds. kontaktów z obozem pracy przy ul. Lipowej 7/Komisji gospodarcza dla zaopatrzenia jeńców i uchodźców w Obozie;
  • Komisji Pracy Przymusowej Mężczyzn/Komisji Opłat za Pracę;
  • Wydziału Wykonawczego (przewodniczący);
  • Komisji ds. kwarantanny;
  • Komisji Zdrowia;
  • Komisji Przemysłowej;
  • Komisji Rzemieślnicza (przewodniczący).

Tenenbaum z ramienia Judenratu kierował również warsztatami w obozie pracy przy ul. Lipowej 7. W czasie okupacji mieszkał wraz z żoną i trojgiem dzieci przy ul. Lubartowskiej 22 m. 26 lub 27. Po reorganizacji Judenratu został usunięty ze stanowiska i wysiedlony z innymi do obozu zagłady w Bełżcu25.

Josef WajselfiszBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 1 sierpnia 1898 roku w Lublinie jako syn Hersza Zelmana i Chany Estery (z d. Finkielsztajn). Ukończył trzy semestry Wydziału Nauk Politycznych i Społecznych w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie oraz kursy buchalterii i korespondencji. Do wybuchu wojny wykonywał zawód biuralisty. W 1921 roku zaangażował się w działalność na rzecz emigracji Żydów do Palestyny, wspierał także rozwój szkolnictwa żydowskiego. Na początku lat 30. został wybrany na członka Rady Żydowskiej Gminy Wyznaniowej (ŻGW), a we wrześniu 1939 roku wszedł w skład zdekompletowanego Zarządu. Pod koniec stycznia 1940 roku władze niemieckie zatwierdziły jego kandydaturę na stanowisko radnego Judenratu. Z racji pełnionego mandatu, uczestniczył w pracach następujących gremiów:

  • Komisji Pomocy Uchodźcom;
  • Komisji Pracy Przymusowej Mężczyzn;
  • Komitetu Pomocy dla Pracujących w Obozach Pracy w Bełżcu/Komitetu Pomocy Pracującym w Bełżcu i okolicy przy Radzie Żydowskiej w Lublinie;
  • Komisji Rewizyjnej;
  • Wydziału Emigracyjnego (przewodniczący)/Komisji Emigracyjnej;
  • Komisji Zdrowia;
  • Komisji Macowej;
  • Komisji Finansowej;
  • Nadzwyczajnej Komisji Zbiórkowej.

Pod koniec 1941 roku nadzorował z ramienia Judenratu akcję zbiórki futer, które następnie zostały przekazane władzom niemieckim. Podczas okupacji wraz z żoną i trojgiem dzieci mieszkał przy ul. 1 Maja 26 m. 17, a następnie przy ul. Kalinowszczyzna 4/6a/24. Po reorganizacji Judenratu stracił swój mandat i został deportowany do obozu zagłady w Bełżcu26.

Wolf Ber Winer vel WienerBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Urodził się 10 listopada 1900 roku w Łodzi lub Zduńskiej Woli jako syn Dawida i Chany Bajli. Do wybuchu wojny wykonywał zawód adwokata, zaś w trakcie okupacji pracował jako urzędnik w Żydowskiej Gminie Wyznaniowej w Lublinie (ŻGW), zajmując się sprawami mieszkaniowymi. Pod koniec stycznia 1940 roku na skutek reorganizacji ŻGW rozpoczął pracę w Judenracie, pełniąc funkcję kierownika Wydziału Mieszkaniowego (Kwaterunkowego). Podczas funkcjonowania getta na Podzamczu mieszkał przy Rynku 11 m. 9, a następnie przy ul. Grodzkiej 20. Trzydziestego pierwszego marca 1942 roku SS-mani odpowiedzialni za likwidację getta wyznaczyli Winera na stanowisko radnego Judenratu. Po przesiedleniu do getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim zamieszkał przy ul. Majdanek 20. Pełnił funkcję radnego, w dalszym ciągu nadzorował sprawy kwaterunkowe. Zginął na początku listopada 1942 roku w trakcie ostatecznej likwidacji getta wtórnego27.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia Archiwum Państwowe w Lublinie (APL), zesp. 22, Akta Miasta Lublina, sygn. 330, Listy imienne mieszkańców posesji przy ul. Kopernika, Koryznowej, Kościelnej, Kościuszki, Kotlarskiej [1940 r.], k. 127; tamże, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 26, 58, 91–92; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady za okres od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 24, 59, 63; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 37; Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku, Relacje nt. gett, więzień i obozów położonych na terenie okupowanej Polski, sygn. VII/O-618, Relacja Anny Bach, k. 1, 4; tamże, VII/O-679, Relacja Diany Bach, k. 1–2.
  2. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 272–274, 289, 338; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 38, 40, 76; tamże, sygn. 164, Skorowidz posiadających J-Ausweis, k. 14.
  3. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 1, Regulamin Rady, wykazy radnych i zakres ich czynności urzędowych, k. 16; tamże, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 42, 44, 271; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady za okres od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 25, 59, 63–64; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 19, 39, 57, 62.
  4. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 1, Regulamin Rady, wykazy radnych i zakres ich czynności urzędowych, k. 9; tamże, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 26, 42, 52, 57, 58, 64, 97–98, 116, 150, 261; tamże, sygn. 8, Sprawozdania z działalności Rady za okres od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1-3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 24, 59, 63; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 18, 40, 58.
  5. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 15, 26, 44, 53, 57, 64, 116; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady za okres od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 24, 59, 63; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 17, 41, 58.
  6. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 1, Regulamin Rady, wykazy radnych i zakres ich czynności urzędowych, k. 20; tamże, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 102–103, 125–126, 261; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady za okres od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 25, 64, 66, 69; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 43, 58, 60.
  7. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 15, 25, 26, 28, 44, 52, 57, 64, 69, 98, 116, 246; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 24, 59, 63–64; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorys i wykazy) członków Rady, k. 13, 44; tamże, sygn. 41, Wydział Pracy Przymusowej Mężczyzn – sprawozdanie, sprawy finansowe, k. 7; tamże, sygn. 43, Wydział Obozu Miejscowego – (obóz pracy przy ul. Lipowej 7 w Lublinie) sprawy finansowe, wykazy sprowadzonych i zwolnionych z obozu, zatrudnionych tam rzemieślników i in., k. 16; tamże, sygn. 46, Wydział Obozów Zamiejscowych – obozy pracy w Bełżcu i Tyszowcach i in. miejscowościach – wyjazdy do tych obozów, zwolnienia z obozów, sprawy organizacyjne, k. 4, 134.
  8. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 1, Regulamin Rady, wykazy radnych i zakres ich czynności urzędowych, k. 19; tamże, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 19, 26, 61–62, 69, 105–106, 265, 272–274, 278, 282, 289, 338; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 24–25, 38, 40, 59, 63–64, 76; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 46, 58; tamże, sygn. 46, Wydział Obozów Zamiejscowych – obozy pracy w Bełżcu i Tyszowcach i in. miejscowościach – wyjazdy do tych obozów, zwolnienia z obozów, sprawy organizacyjne, k. 4, 134; tamże, sygn. 164, Skorowidz posiadających J-Ausweis, k. 71; Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, zesp. 211, Żydowska Samopomoc Społeczna, sygn. 132, Korespondencja Prezydium ŻSS z Doradcą przy Szefie Dystryktu Lubelskiego Markiem Altenem 2 XI 1940–31 XII 1940, k. 5.
  9. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 279, 282, 289, 304, 338; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 38, 40, 76; tamże, sygn. 164, Skorowidz posiadających J-Ausweis, k. 75.
  10. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 1, Regulamin Rady, wykazy radnych i zakres ich czynności urzędowych, k. 12; tamże, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 44, 53, 58, 64, 265; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 24, 59, 64, 69; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 47, 58; tamże, sygn. 39, Sprawy osobowe pracowników Rady, k. 227–228.
  11. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 15, 26, 42, 44, 105, 116, 126, 160, 163, 241, 261, 272–273, 278, 282, 289, 304, 321, 338; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 24–25, 38, 40, 59, 63, 76; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 20, 48, 58; tamże, sygn. 164, Skorowidz posiadających J-Ausweis, k. 76.
  12. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 1, Regulamin Rady, wykazy radnych i zakres ich czynności urzędowych, k. 17; tamże, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 15, 26, 47, 52–53, 64, 116, 261, 271; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 24, 59, 63; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 14, 58.
  13. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 272–274, 278, 289, 321, 338; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 38, 40, 76; tamże, sygn. 164, Skorowidz posiadających J-Ausweis, k. 86.
  14. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 20, 26, 44, 52, 53, 57, 72, 153, 265, 272–273, 278, 289, 304, 338; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 25, 38, 40, 59, 63–64, 76; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 16, 58; tamże, sygn. 164, Skorowidz posiadających J-Ausweis, k. 92.
  15. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 1, Regulamin Rady, wykazy radnych i zakres ich czynności urzędowych, k. 8; tamże, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 15, 28, 44, 53, 57, 58, 64, 116, 125–126, 185, 209, 241; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 24, 59, 63; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 58.
  16. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 1, Regulamin Rady, wykazy radnych i zakres ich czynności urzędowych, k. 14; tamże, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 25, 26, 28, 44, 53, 57, 64, 116, 261; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 24, 59, 63; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 59; tamże, sygn. 41, Wydział Pracy Przymusowej Mężczyzn – sprawozdanie, sprawy finansowe, k. 7; tamże, sygn. 43, Wydział Obozu Miejscowego – (obóz pracy przy ul. Lipowej 7 w Lublinie) sprawy finansowe, wykazy sprowadzonych i zwolnionych z obozu, zatrudnionych tam rzemieślników i in., k. 16.
  17. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 1, Regulamin Rady, wykazy radnych i zakres ich czynności urzędowych, k. 13; tamże, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 38, 42, 61–62, 69, 105, 125–126, 241, 253; tamże, sygn. 8, Sprawozdanie z działalności Rady od 1 września 1939 r. do 1 września 1940 r., k. 1–3; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 25, 59, 64; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 21, 51, 59, 60; tamże, sygn. 46, Wydział Obozów Zamiejscowych – obozy pracy w Bełżcu i Tyszowcach i in. miejscowościach – wyjazdy do tych obozów, zwolnienia z obozów, sprawy organizacyjne, k. 4, 134.
  18. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 272–274, 278, 289, 295, 321, 338, 343; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 38, 40; tamże, sygn. 164, Skorowidz posiadających J-Ausweis, k. 118; tamże, sygn. 172, Sprawozdanie Wydziału Spraw Cywilnych z 1940 r., wykazy zmarłych, karty zgonów, ruch ludności żydowskiej w latach 1842–1942, k. 44.
  19. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 1, Regulamin Rady, wykazy radnych i zakres ich czynności urzędowych, k. 7; tamże, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 95, 97–98, 104, 125–126, 185, 241, 273; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 64; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 4, 34; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 3-4, 59; tamże, sygn. 46, Wydział Obozów Zamiejscowych – obozy pracy w Bełżcu i Tyszowcach i in. miejscowościach – wyjazdy do tych obozów, zwolnienia z obozów, sprawy organizacyjne, k. 4; Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, zesp. 211, Żydowska Samopomoc Społeczna, sygn. 132, Korespondencja Prezydium ŻSS z Doradcą przy Szefie Dystryktu Lubelskiego Markiem Altenem 2 XI 1940–31 XII 1940, k. 5; J. Chmielewski, Zagłada żydowskiego miasta – likwidacja getta na Podzamczu, „Kwartalnik Historii Żydów” 2015, nr 4 (256), s. 724–725; D. Silberklang, Gates of tears. The Holocaust in the Lublin District, Jerusalem 2013, s. 257.
  20. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 272–274, 278, 282, 289, 304, 330–331, 338; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 38, 40, 76; tamże, sygn. 164, Skorowidz posiadających J-Ausweis, k. 141.
  21. Wróć do odniesienia Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego (APL), Archiwum Ringelbluma II 351 (Ring. II/305), NN. Relacja pt. „Lublin”, k. 6.
  22. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 244, 273–274, 279.
  23. Wróć do odniesienia AŻIH, Archiwum Ringelbluma II 351 (Ring. II/305), NN. Relacja pt. „Lublin”, k. 6.
  24. Wróć do odniesienia Tamże, zesp. 301, Zeznania. Relacje ocalałych Żydów, sygn. 2784, Relacja Rachmila Gartenkrauta, k. 9.
  25. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 1, Regulamin Rady, wykazy radnych i zakres ich czynności urzędowych, k. 23; tamże, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 19, 25, 28, 44, 57, 112, 127, 160, 163, 241, 265; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 24, 63, 69; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 59; tamże, sygn. 41, Wydział Pracy Przymusowej Mężczyzn – sprawozdanie, sprawy finansowe, k. 7; tamże, sygn. 43, Wydział Obozu Miejscowego – (obóz pracy przy ul. Lipowej 7 w Lublinie) sprawy finansowe, wykazy sprowadzonych i zwolnionych z obozu, zatrudnionych tam rzemieślników i in., k. 16, 53.
  26. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 44, 69, 98, 107, 185, 249, 253, 261; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 6, 25, 59, 63–64; tamże, sygn. 37, Akta osobowe (życiorysy i wykazy) członków Rady, k. 54, 59; tamże, sygn. 39, Sprawy osobowe pracowników Rady, k. 229; tamże, sygn. 46, Wydział Obozów Zamiejscowych – obozy pracy w Bełżcu i Tyszowcach i in. miejscowościach – wyjazdy do tych obozów, zwolnienia z obozów, sprawy organizacyjne, k. 4, 134.
  27. Wróć do odniesienia APL, zesp. 891, Rada Żydowska w Lublinie, sygn. 4, Protokoły plenarnych posiedzeń Rady Żydowskiej w Lublinie [drugie i dalsze egzemplarze, odpisy], k. 272–274, 289, 338; tamże, sygn. 36, Komisja Personalna – wykaz radnych oraz pracowników Rady, numery telefonów Rady, jej wydziałów oraz władz i urzędów niemieckich, k. 38, 40, 76; tamże, sygn. 164, Skorowidz posiadających J-Ausweis, k. 154; tamże, sygn. 176, Metryki urodzenia, zestawienie sporządzonych metryk urodzenia i ślubów oraz inne luźne notki, k. 10.