Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Henio Żytomirski – kalendarium życia

Kalendarium życia Henia Żytomirskiego jest próbą rekonstrukcji losów chłopca i jego bliskich na podstawie zachowanych dokumentów rodzinnych – listów i zdjęć oraz źródeł archiwalnych pochodzących z okresu wojny. Informacje dotyczące bezpośrednio kolejnych wydarzeń z życia Henia przedstawione są na tle sytuacji ludności żydowskiej w Lublinie pod okupacją niemiecką.

Henio Żytomirski
Henio Żytomirski na Krakowskim Przedmieściu, 5 lipca 1939 roku, zbiory Nety Żytomirskiej-Avidar

Spis treści

[RozwińZwiń]

Szczęśliwe dzieciństwo na ul. Szewskiej 3Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

25 marca 1933 – urodził się Henryk Żytomirski, pierwsze dziecko w rodzinie Samuela (Szmuela) Żytomirskiego i Sary z domu Oksman. Rodzina mieszka w Lublinie na ul. Szewskiej 3. Samuel jest nauczycielem języka hebrajskiego i pracuje w szkołach żydowskich w Bychawie i Lublinie, a także w Towarzystwie Emigracyjnym „Jeas”. Angażuje się także politycznie – jest przewodniczącym partii „Poalej Syjon” w Lublinie oraz komitetu organizacji „Hehaluc”, a także członkiem organizacji młodzieżowej „Dror”. Sara pracuje w sklepie papierniczym. Dziadkowie, Froim Żytomirski i Chaja z domu Mełamed, mieszkają na ul. Lubartowskiej 22. Oprócz Szmuela mają jeszcze czworo dzieci: Sonię, Esterę, Leona (Lejbuś, Jehuda) oraz Rachelę. Dziadek Henia ma sklep papierniczy przy ulicy Nowej 17.

1934 – pierwsze zdjęcie Henia: roczny Henio przytula się do taty.

1935 – zdjęcie z drugich urodzin Henia: Henio w stroju króla w towarzystwie małych gości.

1936 – zdjęcia Henia: z mamą na Placu Litewskim oraz z trzecich urodzin Henia z rodziną i przyjaciółmi.

1937 – zdjęcie Henia na Krakowskim Przedmieściu: Henio w białym kapelusiku

1 września 1937 – Henio idzie do przedszkola „Trachter”.

1937 – zdjęcie Henia z przyjaciółką Esterą.

[…] Często odwiedzałyśmy dom Henia Żytomirskiego. Jego ojciec uczył moją mamę hebrajskiego i Biblii, a członkowie rodziny zostali naszymi przyjaciółmi. Dom Henia – miejsce, gdzie dzieci były kochane, wspominam jak przez mgłę. Pamiętam jego dziadka, o jasnych, kochających oczach. Pamiętam dom z wieloma książkami i z biurkiem, a szczególnie pokój pełen zabawek, gdzie przebywał Henio [...]

– fragment listu Esther Bernhard (z domu Rechtman) napisany w 2007 r. W 1938 roku Ester z rodzicami wyemigrowała do Palestyny.

1937 – Leon Żytomirski, stryj Henia, wyjeżdża do Palestyny. Podczas pożegnania na dworcu powstaje ostatnie wspólne zdjęcie całej rodziny.

4 czerwca 1938 – zdjęcie Henia z dziadkiem Froimem i kuzynkiem Abramkiem na Krakowskim Przedmieściu.

1938 – zdjęcie Henia na Krakowskim Przedmieściu: Henio jest ubrany w kamizelkę w krateczkę.

 

Lato 1938 – Henio spędza wakacje we wsi Rudy w okolicach Puław.

1 września 1938 – Henio kontynuuje naukę w przedszkolu.

1938 - zdjęcie Henia z tatą na Placu Litewskim

5 lipca 1939 - zdjęcie Henia na Krakowskim Przedmieściu 64 przed gmachem Banku Gospodarstwa Krajowego. Jest to ostatnie zdjęcie Henia.

Początek wojnyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

1 września 1939 – wybuch II wojny światowej. Henio nie poszedł do szkoły.

2 września 1939 – pierwszy niemiecki nalot bombowy na Lublin.

18 września 1939 – wejście wojsk niemieckich do Lublina.

26 września 1939 – utworzenie Generalnego Gubernatorstwa. Lublin zostaje stolicą dystryktu lubelskiego.

Wrzesień 1939 – na początku wojny ojciec Henia, Szmuel Żytomirski, traci posadę w lubelskim oddziale Towarzystwa Emigracyjnego „Jeas”. Wyjeżdża do Lwowa, aby starać się o certyfikaty na wyjazd do Palestyny. Po kilku miesiącach wraca.

31 października 1939 – pierwsza konfiskata mienia żydowskiego (buty, futra, ciepła bielizna, zapasy żywności).

1 grudnia 1939 – nakaz oznakowania wszystkich Żydów powyżej 10. roku życia (początkowo poprzez naszycie żółtej gwiazdy, następnie noszenie białej opaski z gwiazdą Dawida).

11 grudnia 1939 – zamknięcie wszystkich szkół żydowskich oraz usunięcie uczniów i nauczycieli pochodzenia żydowskiego z innych szkół.

[...] W Lublinie w tym czasie znajdowało się ponad 100 żydowskich nauczycieli, z których większość zaangażowana była w tajne komplety i uczyła dzieci w prywatnych domach. Komplety liczyły zwykle około 10 dzieci, mniej więcej z najbliższego sąsiedztwa [...]

– wspomnienie z lubelskiej „Księgi pamięci”.

20 grudnia 1939

[...] Jesteśmy dzięki Bogu zdrowi [...]

fragment kartki pocztowej napisanej przez Froima Żytomirskiego do kuzynki Leny Hechtman (Mamzy) mieszkającej w USA.

22 grudnia 1939 – zamknięcie sklepów żydowskich i przejęcie ich na własność Rzeszy Niemieckiej.

28 grudnia 1939 – rejestracja dzieci żydowskich w wieku szkolnym przeprowadzona przez gminę żydowską.

Nowa rzeczywistośćBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Styczeń 1940 – powstanie Judenratu w Lublinie. Pierwsze przypadki zachorowań na tyfus w dzielnicy żydowskiej.

15 stycznia 1940 – zakaz dla ludności żydowskiej korzystania z publicznych środków transportu, hoteli, restauracji, kawiarni, zakładów fryzjerskich oraz służby zdrowia znajdujących się poza terenem dzielnicy żydowskiej.

Luty 1940 – sklep Sary Żytomirskiej przy ul. Kapucyńskiej 2 zostaje zarekwirowany wraz ze znajdującymi się tam towarami i urządzeniami.

19 luty 1940 – akcja rozdziału 62 kg chleba pomiędzy ludność żydowską.

26 lutego 1940

[...] Czy masz wiadomości od moich synów?

 fragment kartki pocztowej napisanej przez Froima Żytomirskiego do kuzynki Leny Hechtman (Mamzy) mieszkającej w USA.

1 marca 1940 – akcja rozdziału 249 kg chleba pomiędzy ludność żydowską.

14 marca 1940 – ogłoszenie godziny policyjnej dla ludności żydowskiej pomiędzy godz. 19:00 a 5:00.

15 marca 1940 – akcja rozdziału 413 kg chleba pomiędzy ludność żydowską.

19 marca 1940

[...] Cała nasza rodzina Szmulka, Soni i Warszawska – zdrowi. Staraj się o certyfikaty dla całej naszej rodziny [....]

– fragment kartki pocztowej napisanej przez Froima Żytomirskiego do syna Leona Żytomirskiego, będącego w Palestynie, wysłanej poprzez Czerwony Krzyż.

21 marca 1940 – Samuel Żytomirski zostaje zatrudniony w charakterze pracownika biurowego w Wydziale Emigracyjnym Judenratu z siedzibą przy ul. Lubartowskiej 11.

22 marca 1940 – reglamentacja artykułów spożywczych na osobę: 350 g chleba dziennie oraz 2 kg mąki, 1 kg soli, 300 g cukru i 2 pudełka zapałek miesięcznie. Ludność żydowska wyłączona została z przydziału cukru.

27 marca 1940 – szczepienia dla ludności żydowskiej przeciwko tyfusowi. Mężczyźni mieli obowiązek stawiać się w poniedziałki, środy oraz piątki, zaś kobiety i dzieci w niedziele, wtorki, czwartki oraz soboty.

30 marca 1940

[...] Samuel wraz z rodziną wkrótce jadą do Palestyny. Staraj się o certyfikaty dla rodziców i sióstr [....]

fragment kartki wysłanej poprzez Czerwony Krzyż przez Sarę Żytomirską do Leona Żytomirskiego będącego w Palestynie.

3 kwietnia 1940 – Wydział Emigracyjny uzyskał nowe kompetencje, które umożliwiały krewnym zamieszkującym w Lublinie przesyłanie korespondencji do wszystkich państw europejskich oraz zamorskich.

23 kwietnia 1940 – zakaz wstępu ludności żydowskiej do parków miejskich na Bronowicach i Krakowskim Przedmieściu [Park Saski], skweru przy placu Litewskim oraz korzystania z kina „Rialto”.

6 maja 1940

[...] Jestem znów w Lublinie. O certyfikacie zostałem powiadomiony i czynię wszelkie starania, aby go móc wykorzystać. Przypuszczam, że przygotowania do wyjazdu potrwać mogą jeszcze 2-3 miesiące. […] Jesteśmy wszyscy zdrowi. […] Rodzice i rodzeństwo również chcą jechać. Czy nie można dla nich coś uczynić? [...]

fragment listu napisanego przez Szmuela Żytomirskiego do brata Leona, będącego w Palestynie, przesłanego za pośrednictwem mieszkającego w Wilnie Meira Hochberga (brata Chany Hochberg, narzeczonej Leona). Dopisek Froima: „[...] Ja, Mama, Sonia, Estera, Rachela, Sara, Józef, Heniuś, Abramek i warszawska rodzina jesteśmy zdrowi i z wiarą [...]”.

23 czerwca 1940 – zgodnie z nową procedurą kartki i listy musiały być złożone w okienku Wydziału Pocztowego przy ul. Kowalskiej 2. Zakazano naklejania znaczków i zaklejania kopert oraz nakazano wyraźny zapis adresów odbiorcy i adresata. Korespondencja mogła być pisana w językach: niemieckim, polskim i rosyjskim. Zakazano korespondencji z państwami, które znajdują się w stanie wojny z Niemcami pod groźbą więzienia.

1 września 1940 – zarejestrowano 2063 dzieci żydowskich, które korzystały z akcji dożywiania organizowanych w kuchniach społecznych.

8 września 1940 – Samuel Żytomirski jest już kierownikiem Wydziału Emigracyjnego.

2 listopada 1940

Zmuszony przez ciężkie warunki materialne zwracam się [...] z następującą prośbą: Pracuję w Wydziale Emigracyjnym Rady Żydowskiej od pierwszych dni jego założenia. [...] Na swoim utrzymaniu mam oprócz żony i dziecka również i swoich rodziców, którzy ze względu na swój wiek niezdolni są do pracy zarobkowej, a własnych funduszów do życia nie mają. Wszystkie moje dotychczasowe szczupłe oszczędności doszczętnie się wyczerpały i znajduję się obecnie w bardzo rozpaczliwej sytuacji materialnej. [...] upraszam [...] o przyznanie mi stałego uposażenia miesięcznego

fragment prośby Samuela Żytomirskiego skierowanej do Judenratu.

10 grudnia 1940 – zakaz poruszania się ludności żydowskiej po ulicy Krakowskie Przedmieście.

26 grudnia 1940

[...] My, Sonia i Szmulek jesteśmy zdrowi i mieszkamy na swoich miejscach [...]

fragment kartki pocztowej napisanej przez Froima Żytomirskiego do kuzynki Leny Hechtman (Mamzy) mieszkającej w USA. Froim pyta także Lenę, czy to prawda, że Leon się ożenił.

7 stycznia 1941

[...] My, wszyscy, dzięki Bogu, jesteśmy zdrowi i mieszkamy na swoich miejscach. Ja prawie nic nie zarabiam, nie wyjechałem z domu cały czas, Mama, jak zwykle ‒ przy gospodarstwie, Estusia [...] zarabia na swoją potrzebę, a Rachela to samo. Szmulek pracuje na swojej posadzie bezpłatnie, Sara zajmuje się gospodarstwem, a Heniuś bardzo udany chłopiec i uczy się b. chętnie.

fragment listu napisanego przez Froima Żytomirskiego do syna Leona Żytomirskiego będącego w Palestynie.

24 stycznia 1941 – Judenrat w Lublinie przesłał Radzie Żydowskiej w Krakowie przedłożony do zaakceptowania władzom niemieckim program nauczania w żydowskich szkołach powszechnych. W piśmie znajduje się informacja: „[...] Władze dotychczas nie załatwiły naszego podania [...]”.

2 lutego 1941 – przeniesienie siedziby Wydziału Emigracyjnego z lokalu przy ul. Lubartowskiej 11 do pomieszczenia przy ul. Kowalskiej 2.

5 marca 1941

My wszyscy żyjemy, dzięki Bogu, ale stanu zdrowia mojego i żony można sobie życzyć lepszego. […] Jeżeli nie jest ciężko dla Ciebie moja droga, to b. proszę przysłać mi paczkę żywnościową, za co dziękuję z góry

fragment kartki pocztowej napisanej przez Froima Żytomirskiego do kuzynki Leny Hechtman (Mamzy) mieszkającej w USA.

10 marca 1941 – zakaz wysyłania przez ludność żydowską listów za granicę bez odpowiedniej zgody.

10-13 marca 1941 – akcja wysiedleńcza około 12 000 Żydów do miasteczek regionu. Wysiedlenie z Lublina było ściśle związane z planem utworzenia getta. Jednocześnie wprowadzono bezwzględny zakaz utrzymywania przez ludność żydowską kontaktów z organizacjami międzynarodowymi oraz państwami znajdującymi się z Niemcami w stanie wojny.

Życie w getcie na ul. Kowalskiej 11Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

24 marca 1941 – utworzenie w Lublinie z nakazu gubernatora dystryktu lubelskiego E. Zörnera zamkniętej dzielnicy mieszkaniowej dla Żydów. Do 15 kwietnia mieli tam trafić wszyscy przebywający w mieście Żydzi.

Marzec/kwiecień 1941 – rodzina Żytomirskich przenosi się z Szewskiej 3 na ul. Kowalską 11.

Fragment wspomnienia Józefy Paciorkowej:

W ciągu trzech dni musieliśmy opuścić dotychczasowe mieszkanie i przeprowadzić się do jednego z wolnych mieszkań, z których przed paroma dniami usunięto Żydów. [...] Przykra i wielce nieprzyjemna była ta przeprowadzka. [...] Oszołomieni przy tym i przerażeni byliśmy widokiem mieszkań pożydowskich, do których nas kierowano. Wybór był duży, ale bardzo przykry i z ludzkich względów niezwykle trudny. Oglądane mieszkania przejmowały grozą. Wszędzie świeże ślady ludzi, którzy w jakimś ogromnym pośpiechu musieli opuścić swoje domostwa. To rozpoczęte gotowanie skromnego obiadu, gdzie indziej szklanka niedopitej herbaty lub łóżko w nieładzie, jakby ktoś przed chwilą wstał z niego. [...] Przydzielono nam mieszkanie w domu nr 3 przy ul. Szewskiej [...].

1 kwietnia 1941 – przymusowe szczepienia na tyfus dla urzędników Judenratu oraz członków ich rodzin

24-25 kwietnia 1941 – spis ludności żydowskiej w getcie, który wykazał 34 149 osób. Liczba ta stanowiła wyraźne przekroczenie założeń władz niemieckich, które planowały pozostawić w Lublinie zaledwie 25 000 osób pochodzenia żydowskiego.

12 maja 1941 – Samuel Żytomirski jest nadal zarejestrowany jako kierownik Wydziału Emigracyjnego z siedzibą przy ul. Kowalskiej 2.

Nachman Korn wspomina w „Księdze pamięci”, że Samuel był urzędnikiem pocztowym:

[...] Urząd Pocztowy znajdował się na ulicy Kowalskiej 2. […] Na kierownika tego urzędu został przez Judenrat wyznaczony Szmuel Żytomirski. On ten urząd przyjął, żeby być blisko okna na świat, które Niemcy na niedługi czas pozostawili otwarte. Przez ten urząd przechodziły polskie wydawnictwa, które wchodziły do getta. Korn, Żytomirski i Nissenbaum byli w stałym kontakcie ze sobą i przekazywali sobie nawzajem tajne wiadomości, które krążyły w getcie [...].

Być może ta niezgodność jest spowodowana tym samym adresem obydwu urzędów bądź podjęciem przez Samuela pracy na poczcie po likwidacji biura emigracyjnego.

10 lipca 1941 – utworzenie żydowskiego Szpitala Epidemicznego przy ul. Ruskiej 23.

Wrzesień 1941 – wzrost wydawanych obiadów dla dzieci żydowskich przez kuchnie społeczne z 1170 do 1290.

8 września 1941

[...] My, dzięki Bogu, jesteśmy wszyscy zdrowi [...]

fragment kartki pocztowej napisanej przez Froima Żytomirskiego do kuzynki Leny Hechtman (Mamzy) mieszkającej w USA.

8 października 1941

[...] Dziękuję za dobrą pamięć o mnie i proszę w przyszłości nie zapomnieć o nas. My wszyscy żyjemy i jesteśmy zdrowi [...]. Serdeczne pozdrowienia od mojej żony i dzieci [...]

fragment ostatniej kartki pocztowej napisanej przez Froima Żytomirskiego do kuzynki Leny Hechtman (Mamzy) mieszkającej w USA.

15 października 1941 – Generalny Gubernator Hans Frank wydał rozporządzenie, na mocy którego za opuszczanie przez Żydów gett oraz niesienie im jakiejkolwiek pomocy groziła kara śmierci.

29 października 1941 – w Szpitalu Epidemicznym przy ul. Ruskiej 23 przebywało 111 pacjentów. Judenrat podjął uchwałę o przeniesieniu żydowskiego Szpitala Epidemicznego do byłego budynku szkoły im. Pereca przy ul. Czwartek 4.

10 listopada 1941 – Froim Żytomirski umiera na tyfus.  W „Wykazie wypadków śmierci ‒ listopad, październik 1941” przy nazwisku Froima zapisano: „Nauczyciel religii, miejsce zgonu: Kowalska 11, lat 68”. Do końca zachował spokój ducha i optymizm. Gdy umierał, miał powiedzieć, żeby pochowano go przy bramie cmentarnej, aby jako pierwszy mógł zobaczyć wyzwolenie Lublina.

Listopad 1941 – według oficjalnych danych w tym miesiącu zmarło 205 Żydów, w tym 118 mężczyzn i 87 kobiet.

7 marca 1942 – zarządzenie komendanta Sicherheitspolizei w kwestii stemplowania kart pracy przez wszystkich Żydów zatrudnionych w firmach i urzędach niemieckich, Judenracie i jego instytucjach celem podbicia kart pracy własnych oraz członków najbliższej rodziny.

16/17 marca 1942 – początek „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” na terenie Generalnej Guberni pod nazwą „Akcja Reinhard”, w której ramach przystąpiono do likwidacji lubelskiego getta. Dziennie w zaplombowanych wagonach wywożono około 1400 osób do obozu zagłady w Bełżcu.

31 marca 1942 – SS poinformowało, że podstawą do pozostania będzie J-Ausweis, a nie jak do tej pory Arbeitsausweis (stempel Sicherheistpolizei) w dowodzie pracy. J-Ausweis nie chronił członków rodziny jego posiadacza.

15 kwietnia 1942 – władze niemieckie zakończyły likwidację getta na Podzamczu. W efekcie akcji eksterminacyjnej na miejscu zamordowano co najmniej 871 osób, 28 000 Żydów zostało wywiezionych do obozu zagłady w Bełżcu, w tym najprawdopodobniej babcia Henia i siostry Samuela z rodzinami.

Getto na Majdanie TatarskimBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

16 kwietnia 1942 – utworzenie drugiego getta na Majdanie Tatarskim, gdzie miała przenosić się ludność żydowska posiadająca J-Ausweisy – według spisu około 4200 osób. Nazwisko Samuela Żytomirskiego napisane odręcznie znajduje się na liście posiadaczy J-Ausweisów. Numer jego dokumentu to 3194. Szmuel Żytomirski pełni funkcję urzędnika pocztowego w getcie na Majdanie Tatarskim. Do nowego getta przeniosło się ponad 7000 osób – ponad połowa bez pozwolenia.

20 kwietnia 1942 – selekcja w getcie na Majdanie Tatarskim, w wyniku której osoby nieposiadające J-Ausweisów w liczbie około 3000 zaprowadzono do KGL Lublin, a następnie wszystkich niezdolnych do pracy rozstrzelano w Lesie Krępieckim.

26 kwietnia 1942 – starania w celu utworzenia w getcie przedszkola dla dzieci od 3. roku życia.

Ostatnia wzmianka o HeniuBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

27 maja 1942 – „[...] Ja z Heniusiem jesteśmy razem [...]” – fragment listu Szmuela Żytomirskiego do brata Leona przebywającego w Palestynie.

Karta została zarejestrowana w biurze Czerwonego Krzyża w Genewie w dniu 8 stycznia 1943 roku. Jest to ostatnia informacja o Heniu, jak się zachowała.

Gdzie jest Szmuel?Bezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

23 lipca 1942

[...] Byłem bardzo, bardzo chory, lekarze odmówili mi życia, ale jakoś wylazłem. [...] Ty wiesz przecież, jak samotnie się czuję i jaki samotny jestem. Gdyby żyła moja droga żona i moi oddani rodzice, byłaby sytuacja zupełnie inna. [...] Ty jesteś moją jedyną nadzieją w obecnej chwili. Oczekuję od Ciebie przeto jak najczęściej paczek żywnościowych [...]

fragment listu Samuela Żytomirskiego do Nathana Schwalba.

Nathan Schwalb w Genewie prowadził punkt konspiracyjny z ramienia organizacji „Dror”. Jego zadaniem było wyszukiwać i utrzymywać kontakty z członkami ruchu syjonistycznego w okupowanej Europie, wysyłać im paczki i udzielać wszelkiej innej, możliwej pomocy.

2 września 1942 – selekcja w getcie na Majdanie Tatarskim. Blisko 1000 osób, przeważnie kobiety i dzieci, wysłano do getta tranzytowego w Piaskach, a stamtąd najprawdopodobniej do obozu zagłady w Sobiborze.

24 października 1942 – selekcja w getcie na Majdanie Tatarskim. Blisko 1000 Żydów, w tym niektórych urzędników Judenratu, wysłano do obozu KGL Lublin oraz do getta tranzytowego w Piaskach.

9 listopada 1942 – ostateczna likwidacja getta na Majdanie Tatarskim. Około 3000 osób przetransportowano do obozu na Majdanku. Kobiety, dzieci oraz starcy zostali poprowadzeni do komory gazowej. Pozostałych Żydów przydzielono do różnych komand roboczych.

19 marca 1943

[...] Obecny mój adres jest Lublin ul. Drobna 7, było trochę trudności ze starym adresem [...] Nie piszę nic o położeniu obecnem naszem, bo z pewnością i tak o tem wiecie [...]

fragment listu napisanego przez Szmuela Żytomirskiego wysłanego do biura Agencji Żydowskiej w Istambule.

W liście dziękuje za paczkę żywnościową otrzymaną dwa dni wcześniej. Agencja przesyłała paczki do Europy oraz organizowała pomoc dla Żydów w opuszczeniu krajów będących pod okupacją. Adres: Drobna 7 to obóz Sportplatz na Wieniawie. Szmuel Żytomirski prawdopodobnie trafił do komanda zewnętrznego obozu na Majdanku, tzw. obozu Sportplatz, który mieścił się na Wieniawie. Więźniowie żydowscy budowali tam stadion sportowy dla SS. List został podpisany: M. Żytomirski. „Mieczysław” był fałszywym imieniem, którym posługiwał się Samuel Żytomirski w kontaktach z konspiracją.

3 listopada 1943 – wielka egzekucja wszystkich żydowskich więźniów z obozu w KL Lublin i żydowskich obozów pracy z terenu Lublina. W ramach „Akcji Erntefest” rozstrzelano na Majdanku ponad 18 000 osób.

6 stycznia 1944

[...] Obecnie nie jestem w stanie powiedzieć niczego o naszej rodzinie. Nie wiem, gdzie się teraz znajdują. Robię wszystko co w mojej mocy, aby się o nich czegoś dowiedzieć. Przed 4 tygodniami zostali zapakowani i wysłani do obozu na Majdanku. Większość z nich już nie żyje, ale czy jeszcze ktoś gdzieś żyje? Uzyskanie jakiejkolwiek informacji od kogoś jest bardzo trudne i wiecie, że niczego nie mogę sam przedsięwziąć. […] Możecie sobie wyobrazić, jak się czuję teraz, kiedy jestem sam w tym ciężkim położeniu. […] W chwili obecnej moim największym celem jest to, aby to wszystko szczęśliwie przeżyć i dowiedzieć się czegoś o naszej nieszczęśliwej rodzinie[...]

fragment ostatniego listu Samuela Żytomirskiego wysłanego do biura Agencji Żydowskiej w Istambule.

Z listu wynika, że Samuel ukrywa się i potrzebuje wsparcia finansowego. List jest pisany na maszynie w języku niemieckim, podpisany: „Mieczysław Z.”(widniejący pod spodem podpis odręczny nie był wykonany przez Samuela). List ten jest ostatnim znakiem życia Samuela Żytomirskiego.

24/25 lipca 1944 – wyzwolenie Lublina spod okupacji niemieckiej przez Armię Czerwoną.

Powiązane artykuły

Powiązane osoby

Zdjęcia

Wideo

Inne materiały

Słowa kluczowe