Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Haszomer Hacair – struktura i funkcjonowania organizacji skautowej w dwudziestoleciu międzywojennym w Lublinie

W 1911 roku rozpoczęto przygotowania do utworzenia we Lwowie pierwszej syjonistycznej organizacji skautowej. Została ona powołana do życia w 1913 roku pod nazwą Haszomer Hacair (Młody Strażnik). W Lublinie pierwsza drużyna Haszomer Hacair została powołana do życia w 1916 roku. Haszomer Hacair powiązana była z Organizacją Ogólnych Syjonistów.

Zaproszenie Żydowskiej Organizacji Skautowej „Hoszomer Hacair” w Lublinie na wieczór artystyczny chanukowy
Zaproszenie Żydowskiej Organizacji Skautowej „Hoszomer Hacair” w Lublinie na wieczór artystyczny chanukowy (Autor: nieznany)

Spis treści

[RozwińZwiń]

Geneza organizacji Haszomer HacairBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W 1911 roku rozpoczęto przygotowania do utworzenia we Lwowie pierwszej syjonistycznej organizacji skautowej. Została ona powołana do życia w 1913 roku pod nazwą Haszomer Hacair (Młody Strażnik). Założenie organizacji było możliwe dzięki pozytywnemu nastawieniu władz austro-węgierskich, które prowadziły dość liberalną politykę w wielonarodowym państwie. Inspiracji do założenia Haszomer Hacair należy poszukiwać na kilku płaszczyznach:

  • fascynacja ideą skautingu w Wielkiej Brytanii oraz ruchem młodzieży niemieckiej pod nazwą Wandervögel (Wędrowne ptaki);
  • rozpowszechnienie rodzimego ruchu chalucowego, który postulował emigrację z kraju osiedlenia do Palestyny, celem budowy tam siedziby narodowej;
  • rosnący w siłę antysemityzm, dla którego przeciwwagą miał być syjonizm.

W przededniu wybuchu wojny Haszomer Hacair na terenie całego zaboru austriackiego liczył 760 członków, ale organizacja ciągle się rozwijała. Próby formalnego zawiązania organizacji miały miejsce już w zaborze rosyjskim, co jednak spotkało się z silnym oporem władz carskich. Lepsza możliwość pojawiła się w 1915 roku, wraz okupacją ziem Królestwa Polskiego przez wojska niemieckie i austro-węgierskie. Nowa administracja nie wydawała oficjalnej zgody na funkcjonowanie różnych organizacji w tym Haszomer Hacair, lecz faktycznie tolerowała ich działalność.

Do momentu odzyskania przez Polskę niepodległości Haszomer Hacair działał w różnych zaborach autonomicznie, co wymagało koniecznej zmiany po listopadzie 1918 roku. Jednym z inicjatorów powołania do życia centralnej organizacji Haszomer Hacair był Henryk Goldszmit, powszechnie znany jako Janusz Korczak.

W 1918 roku do Haszomer Hacair na terenie całego Królestwa Polskiego należało około 4000 osób. Warto wspomnieć, że organizacja miała profil lewicowy, co ułatwiało napływ członków z innych organizacji lewicowych w jej kręgi. Proces ten rozpoczął się w drugiej połowie lat 20., kiedy to zarysowały się coraz silniejsze wpływy lewicujących ugrupowań syjonistycznych Poalej Syjon Prawica i Poalej Syjon Lewica, ale także Komunistycznej Partii Polski.

Tuż po zakończeniu I wojny światowej siedziba naczelnych władz organizacji Haszomer Hacair była zdublowana, gdyż znajdowała się jednocześnie we Lwowie i Warszawie, następnie zlokalizowano ją w całości w Warszawie.

Haszomer Hacair swoje idee głosił poprzez następujące organy prasowe: „Haszomer”, będący dodatkiem do wydawanego w Wiedniu pisma „Morja” oraz wydawanego w Łodzi pisma „Haszachar”.

Struktura organizacji Haszomer HacairBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Haszomer Hacair miała strukturę hierarchiczną. Organem kierowniczym była Komenda Naczelna (Hanhaga Raszith) powoływana na dwuletnią kadencję przez Zjazd Krajowy (Weida Arcit), będący najwyższą instancją w organizacji. Pomiędzy Zjazdami Krajowymi najwyższą władzę sprawowała Rada Naczelna (Moaca Raszith), w której skład wchodzili komendanci poszczególnych okręgów (galilów) oraz większych gniazd (kenów). Komendanci w poszczególnych okręgach byli powoływani przez Komendę Naczelną, której również były podporządkowane komendy miejscowe, tworzone w każdej miejscowości, w której było co najmniej siedmiu członków organizacji. Komendy miejscowe powoływano w drodze wyborów, które następnie zatwierdzała Komenda Naczelna. Komendy miejscowe rozstrzygały w kwestii gniazda, na którego czele stał dowódca (haken).

Wśród jednostek organizacyjnych na szczeblach lokalnych można wyodrębnić:

  • Keruzach (odpowiednik zastępu w harcerstwie) – była najniższą jednostką, do której należały dzieci – oddzielne Keruzach były dla dziewcząt i chłopców;
  • Peluggah (odpowiednik drużyny w harcerstwie) – był to średni szczebel, który miał charakter koedukacyjny i składał się z kilku Keruzach;
  • Gedud (odpowiednik batalionu w harcerstwie) – był to najwyższy szczebel złożony z Peluggah.

W Haszomer Hacair funkcjonował, jak w każdej innej organizacji młodzieżowej, podział wiekowy, w którym można wyodrębnić kilka grup:

  • Kefrim (szczenięta) – od 11 do 13 lat;
  • Benei midbar (synowie pustyni) – od 14 do 17 lat;
  • Bogerim (dojrzali) – powyżej 17 lat.

W tych kategoriach wiekowych Mnahalich (instruktor) prowadził zajęcia ideowo-wychowawcze. Do wieku adeptów Haszomer Hacair dostosowane były odpowiednie metody, formy i techniki pracy. Wśród podstawowych form pracy można wyróżnić następujące:

  • organizowanie zajęć warsztatowych np. stolarskich, ślusarskich, introligatorskich itp.; prowadzenie takich zajęć miało charakter użytkowy, gdyż pozwalało zdobyć fundusze na działalność organizacji oraz przygotowywało adeptów do uzyskania konkretnych umiejętności;
  • organizowanie letnich obozów (kibuce) dla młodzieży oraz koloni dla najmłodszych.

Cele organizacji Haszomer HacairBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Wśród priorytetowych zadań Haszomer Hacair znajdowały się:

  • budowa świeckiego organizmu państwowego w Palestynie;
  • kształtowanie świadomości odrębności narodowej, językowej i kulturalnej;
  • kształtowanie praktycznych umiejętności, zaradności i gospodarności.

Ponadto zakładano, że organizacja będzie miała charakter świecki, a zdobywanie odpowiedniej wiedzy, wykształcenia, tężyzny fizycznej będzie środkiem do osiągnięcia założonych celów, co wzmocni ideę syjonizmu.

Konflikt Haszomer Hacair z Naczelnictwem Związku Harcerstwa PolskiegoBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Od momentu odzyskania przez Polskę niepodległości istniał konflikt pomiędzy Haszomer Hacair a Naczelnictwem Związku Harcerstwa Polskiego ze względu na uznanie żydowskiej organizacji za skautowską. W 1921 roku obydwie organizacje rozpoczęły dialog, którego skutkiem miało być uznanie Haszomer Hacair za organizację skautowską. Naczelnictwo Związku Harcerstwa Polskiego postawiło istotny warunek, w którym była mowa o lojalności wobec państwa i narodu polskiego, lecz taki zapis nie znalazł się w statucie Haszomer Hacair, co jednocześnie zablokowało możliwość przyjęcia jej w poczet organizacji harcerskich. Brak rejestracji ograniczał w znacznym stopniu możliwość korzystania z praw przysługujących organizacjom skautowskim, dlatego też Hacomer Hacair funkcjonowała w oparciu o przepisy o stowarzyszeniach i związkach.

Powołanie Haszomer Hacair w LublinieBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

W Lublinie pierwsza drużyna Haszomer Hacair została powołana do życia w 1916 roku. Lublin był miastem dogodnym dla rozwoju tejże organizacji ze względu na trzy czynniki:

  • znaczny odsetek mieszkańców miasta stanowili Żydzi;
  • wraz z wojskami austro-węgierskimi do miasta przybyli działacze Haszomer Hacair z zaboru austriackiego;
  • okupacja austro-węgierska była stosunkowo liberalna i tolerancyjna w kwestii powoływania nowych organizacji.

Rozwój Haszomer Hacair w Lublinie był prężny, o czym może świadczyć wysłanie lubelskich delegatów w 1917 roku na Zjazd Szomrów w Częstochowie. Został on wstrzymany na pewien czas, co było związane z wojną polsko-bolszewicką.

Od początku lat 30. w Haszomer Hacair coraz wyraźniejsze były wpływy lewicujących ugrupowań syjonistycznych. Kwestia ta została uwidoczniona w sprawozdaniu miesięcznym za sierpień 1931, sporządzonym przez Wydział Bezpieczeństwa Publicznego Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie:

[...] w ostatnich miesiącach zaobserwowane zostało przenikanie do Haszomer Hacair wpływów Poalej Syjon-Lewicy w następstwie czego powstał rozłam. W dniach 4, 5 i 6 sierpnia 1931 r. odbywały się zbiórki ćwiczenia członków Haszomer Hacair z Lublina z udziałem przedstawicieli Rady Naczelnej tejże organizacji z Warszawy – Lewinówny, która po ćwiczeniach wygłosiła referaty o Palestynie i podkreśliła konieczność wysyłania młodzieży syjonistycznej na kolonie letnie, celem zaprawienia jej w pracach na roli. Podczas referatów Lewinówny, zarysował się wyraźnie rozdźwięk między grupą prawicową i lewicową, przy czym grupa lewicowa wypowiedziała się ujemnie o Palestynie i przeciwstawiła się wysyłaniu grup na kolonie letnie do majątków żydowskich. Widząc ten rozdźwięk Lewinówna [...] zaatakowała opozycję na jednym z ostatnich referatów i oświadczyła kategorycznie, że dla opozycji lewicowej w szeregach Haszomer Hacair miejsca nie ma i musi ustąpić względnie podporządkować się nakazom władz centralnych. Po takim oświadczeniu Lewinówny z Haszomer Hacair wystąpiło 14 starszych i 10 młodszych członków [...]1.

Na przełomie lat 20. i 30. do lubelskiej struktury Haszomer Hacair przeniknęło wielu działaczy wywodzących się z Komunistycznej Partii Polski, która w tym okresie była już zdelegalizowana. Środowiska, które nie utożsamiały się z komunistami prowadziły walkę o wyparcie ich z organizacji, w czym miały wsparcie ze strony administracji państwowej i policji.

Na podstawie zachowanych dokumentów można wskazać skład jednostki kierującej organizacją w Lublinie, który został wyłoniony w dniu 21 lutego 1931 roku:

  • Sender Grycmacher – sekretarz
  • Jakub Dawidson,
  • Szymon Langfus (brat Arona, męża Anny Langfus),
  • Doba Wilner,
  • Estera Karaś2.

Procedura przyjęcia do organizacji Haszomer Hacair i obowiązki członkaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Podstawą funkcjonowania Haszomer Hacair były Przyrzeczenie i Prawo Szomrowe, stanowiące podbudowę ideologiczną organizacji. Przyrzeczenie Szomrowe było deklaracją wierności do organizacji. Młody adept składał je podczas uroczystego apelu w dniu święta Lag ba Omer, ale nie wcześniej niż po upływie roku od momentu wstąpienia do organizacji. Podczas ceremonii wypowiadał rotę przyrzeczenia o następującej treści:

Przyrzekam uroczyście, że będę wiernym pionierem swego Narodu, kultury i Ojczyzny, że będę realizował i walczył o wolność i braterstwo w społeczeństwie ludzkim i że będę strzegł przykazań szomrowych3.

Po złożeniu przysięgi adept otrzymywał odznakę szomrową, którą miał obowiązek nosić nad lewą kieszenią munduru oraz legitymację z inskrypcjami w języku polskim i hebrajskim.

Złożenie Przyrzeczenia obligowało szomera do przestrzegania Prawa Szomrowego, które zawierało się w dziesięciu punktach: 

  1. Szomer jest człowiekiem prawdy i stoi na jej straży.
  2. Szomer jest pionierem odrodzenia swego Narodu, kultury (hebrajskiej) i Ojczyzny (Palestyny).
  3. Szomer jest człowiekiem czynu i potrafi utrzymać się z własnej pracy.
  4. Szomer realizuje i walczy o równość, wolność i braterstwo w społeczeństwie ludzkim.
  5. Szomer jest człowiekiem uczynnym i pomaga bliźnim.
  6. Szomer jest wiernym członkiem swej drużyny i podlega dyscyplinie jej kierowników.
  7. Szomer miłuje przyrodę, poznaje ją i potrafi żyć na jej łonie.
  8. Szomer jest dzielny, żwawy i dziarski.
  9. Szomer jest człowiekiem silnej woli i doskonali się pod względem fizycznym i umysłowym.
  10. Szomer jest czysty w mowie, myśli i uczynkach (nie używa tytoniu, alkoholu i hołduje zasadzie czystości płciowej)4.

Konflikt Haszomer Hacair z Żydowskim Związkiem Skautowym im. kpt. Józefa TrumpeldoraBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Haszomer Hacair, jak również Żydowski Związek Skautowy im. kpt. Józefa Trumpeldora wywodziły się ze środowisk syjonistycznych. Niemniej, Haszomer Hacair powiązana była z Organizacją Ogólnych Syjonistów, zaś Żydowski Związek Skautowy z radykalną w poglądach Organizacją Syjonistów Rewizjonistów, które były względem siebie rywalkami. Silna polaryzacja i rywalizacja między obydwoma żydowskimi organizacjami skautowymi rozpoczęła się w 1928 roku. Miała ona charakter głównie ideologiczny, co prowadziło do osłabienia żydowskiego skautingu. Płaszczyzną rywalizacji były wpływy w środowiskach żydowskiej młodzieży.

LiteraturaBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

Kuwałek R., Organizacja Ogólnych Syjonistów w Lublinie w latach 1918–1939, [w:] Żydzi w Lublinie, T. Radzik [red.], t. II, Lublin 1998.

Winiarz A., Z dziejów skautingu żydowskiego w Lublinie (1916–1939), [w:] Żydzi w Lublinie, T. Radzik [red.], t. II, Lublin 1998.

Archiwum Akt Nowych (AAN), Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP), sygn. 23, 175, 481.

Archiwum Państwowe w Lublinie, Urząd Wojewódzki Lubelski, Wydział Społeczno-Polityczny, sygn. 164, 165, 388, 406, 1137.

PrzypisyBezpośredni odnośnik do tego akapituWróć do spisu treściWróć do spisu treści

  1. Wróć do odniesienia Archiwum Państwowe w Lublinie (APL), Urząd Wojewódzki Lubelski (UWL), Wydział Społeczno-Polityczny (WSP), sygn. 165, k. 132–133.
  2. Wróć do odniesienia APL, UWL, WSP, sygn. 164, k. 72.
  3. Wróć do odniesienia Archiwum Akt Nowych (AAN), Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP), sygn. 481, k. 228.
  4. Wróć do odniesienia AAN, ZHP, sygn. 481, k. 228.

Powiązane artykuły

Zdjęcia

Wideo

Historie mówione

Słowa kluczowe