Czytanie śladów historii
Ludzie żyjący w przeszłości pozostawili wiele znaków swojej obecności, które możemy nazwać śladami historii. Chcąc poznać i rozumieć historię, należy nauczyć się czytać te ślady.
Spis treści
[Zwiń]Nośniki pamięci
To dzięki śladom historii budujemy nasze wyobrażenie o przeszłości – o tym, jak ludzie kiedyś żyli i o konkretnych wydarzeniach, jakie zaszły w przeszłości. Bardzo wszechstronnie scharakteryzował ślady historii Marcin Kula w tekście pt. Nośniki pamięci historycznej, str. 7–8:
Większość ludzi zapytana o nośniki pamięci historycznej wskaże pamięć indywidualną i tradycję rodzinną, tradycję grupową i narodową, dzienniki i pamiętniki spisywane przez ludzi, podręczniki, opracowania i powieści historyczne, różne inne dzieła literackie i dzieła sztuki o materii dawnej, filmy i telewizyjne audycje o przeszłości, zabytki, pomniki i muzea, herby, domowe pamiątki, zdjęcia, groby i cmentarze. Bardziej wykształceni wskażą jeszcze archiwa, Bibliotekę Narodową, Filmotekę, dokumenty z epoki, średniowieczne kroniki i, powiedzmy, księgi parafialne bądź księgi urzędów stanu cywilnego. Erudyci przypomną sobie afrykańskich opowiadaczy tradycji („griotów”) lub skandynawskich opowiadaczy sag. Ktoś może wskaże nawet stare książeczki do nabożeństwa, gdzie niejedna rodzina zapisywała daty urodzin i, zwłaszcza, daty zgonów swych bliskich, oraz marginesy ksiąg z tradycyjnych żydowskich bibliotek, gdzie też zapisywano wydarzenia ważne w życiu rodziny. Wszyscy spośród wymieniających rzeczone nośniki pamięci będą mieli oczywiście rację – tyle, że niepełną. Przeszłość odzwierciedla się bowiem praktycznie w każdym przedmiocie i zjawisku, które trwa do dziś. W konsekwencji nośnikiem pamięci o przeszłości, przynajmniej potencjalnym, jest dosłownie wszystko.
Gdzie szukać śladów?
Opracowując dzieje rodzinnej miejscowości lub swojej rodziny, warto najpierw sięgnąć do źródeł pisanych – dokumentów, ksiąg, listów, pamiętników czy czasopism.
Śladami historii mogą być równie dobrze takie obiekty materialne jak budynki, nekropolie, a nawet całe wsie i miasta. Nie bez znaczenia dla odczytywania przeszłości danego miejsca są charakterystyczne elementy środowiska naturalnego. Znakami historii są również przedmioty codziennego użytku: ubrania, narzędzia, żywność oraz dzieła stworzone przez uczonych i rzemieślników, takie jak: biżuteria, stare druki, mapy, dzwony. Informacji o przeszłości możemy szukać także w przedstawieniach ikonograficznych i dziełach sztuki.
Ocalone przedmioty – nierzadko sprzed setek lat – pozwalają nam wniknąć w życie tych, którzy je wytworzyli. Możemy też dzięki nim prześledzić zmiany, jakie zaszły poprzez wieki w technologii i używanych przez człowieka materiałach.
Często zapominamy, że przekaz ustny – rozmowa z najbliższymi, opowieści dziadków – może stanowić nieocenione źródło wiedzy o przeszłości. Ten specyficzny rodzaj historii, „historia mówiona”, ale także zarejestrowane dźwięki: muzyka, przemówienia, audycje radiowe i programy telewizyjne, potrafią w sposób wyjątkowy przybliżyć nam atmosferę minionych dni i wydarzeń.