Cyców (Wiszniewice)
Spis treści
[Zwiń]Historia Cycowa (Wiszniewic)
Wieś Cyców została założona na prawie magdeburskim najprawdopodobniej w latach 1430–1440 w miejscu istniejącej tu wcześniej osady. W XVI i XVII w. mieszkała w niej głównie ludność ruska wyznania prawosławnego, zajmująca się uprawą lnu i wyrobem płótna. W XVII w. obok ludności ruskiej i polskiej pojawili się Żydzi. W 1880 r. Cyców kupiło trzech żydowskich kupców z Kalisza: Mojżesz Landau, Chaim Oppenheim i Abraham Koppel. Przeprowadzili parcelację części ziem i sprowadzili do Cycowa osadników niemieckich, którzy w 1882 r. odkupili część gruntów na terenie wsi Kolonia Cyców. W 1884 r. majątek kupili Wolf Wajnsztok i Izaak Lichtenbaum z Warszawy, którzy zakończyli parcelację i wyprzedaż dóbr. W okresie międzywojennymCyców (od 1930 – Wiszniewice) byłwieloetnicznym i wielowyznaniowym,dobrze prosperującym, lokalnymośrodkiem handlowo‑usługowymoraz siedzibą urzędu gminy. Znajdowałysię tu apteka, cztery sklepy bławatne,liczne sklepy spożywcze, sklepze słodyczami, sklep z artykułamimetalowymi, piwiarnia i herbaciarnia.W gminie działały też spółki zajmującesię handlem końmi, bydłem i skórami,wiatrak, kaszarnia, dwie olejarnie, piekarnie,kilka koszernych jatek, młynparowy i kilka mniejszych zakładówrzemieślniczych.
Żydzi w Cycowie Do 1918 r.
Nie wiadomo dokładnie, kiedy pierwsi Żydzi pojawili się w Cycowie. Na szerszą skalę osadnictwo żydowskie rozpoczęło się w drugiej połowie XIX w., co przyczyniło się do znacznego ożywienia gospodarczego ośrodka. Do I wojny światowej miejscowi Żydzi należeli do gminy w Siedliszczu. Po likwidacji tamtejszej gminy w 1915 r., kiedy to wycofujący się Rosjanie spalili synagogę i mykwę, a mieszkańców nie stać było na ich odbudowanie, Cyców – mimo iż administracyjnie należał do powiatu chełmskiego – włączono do żydowskiej gminy w Łęcznej. W 1927 r., po reaktywacji gminy w Siedliszczu, Cyców ponownie został do niej przyłączony. Od 1916 r. w Cycowie działał prywatny bejt ha‑ midrasz Mordka Herynga.
Okres międzywojenny w Cycowie
Żydzi odgrywali dużą rolę w rozwoju ekonomicznym ośrodka. W centrum wsi były liczne żydowskie sklepy spożywcze i bławatne, sklep obuwniczy, z artykułami żelaznymi i piekarnia. Na terenie gminy działały przedsiębiorstwa handlowe i zakłady produkcyjne, należące do żydowskich właścicieli, m.in. młyn parowy, olejarnia motorowa, wiatrak należący do spółki zajmującej się handlem końmi i bydłem. Żydowscy kupcy trudnili się także lokalnym i ponadlokalnym handlem skórami. W samym Cycowie nie było rabina, a mieszkający tu szochet w czasie świąt pełnił funkcję kantora.
Holokaust w Cycowie
Na początku okupacjido Cycowa przybyła liczna grupa żydowskich uciekinierów z innych miejscowości. Niemcy utworzyli getto, w którym na początku 1942 r. przebywało 538 Żydów z Cycowa i okolic. Akcja likwidacji getta rozpoczęła się 5 maja 1942 r. Część Żydów Niemcy rozstrzelali na miejscu, pozostałych (15–30 maja) wywieźli do obozu zagłady w Sobiborze. 27 maja w pobliskiej Wólce Cycowskiej Niemcy rozstrzelali 110 osób (w tym Żydów i Romów). W 1984 r., z inicjatywy Edwarda Nakielskiego, w miejscu egzekucji, obok strzelnicy Ligi Obrony Kraju, stanął pomnik poświęcony pamięci pomordowanych.
Judaika
Cmentarz
Powstał w XIX w. na północny wschód od centrum miejscowości. Został zniszczony w czasie II wojny światowej. Na nieogrodzonym terenie o powierzchni ok. 0,56 ha nie zachowały się żadne macewy.
Warto zobaczyć w Cycowie
cerkiew pounicka pw. św. Michała Archanioła (1860–1870), obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Opieki św. Józefa, ul. Chełmska 30.
Opracowała: Marta Kubiszyn
Artykuł jest fragmentem opracowania: Śladami Żydów. Lubelszczyzna, Lublin 2011