Cmentarz żydowski w Głusku
Cmentarz żydowski w Głusku funkcjonował od XVII w. W 1995 roku z inicjatywy Doby Nechy Zajfsztajn-Cukierman na terenie cmentarza postawiono pomnik upamiętniający społeczność żydowską Głuska.
Spis treści
[Zwiń]Głusk i ludność żydowska w Głusku
Głusk powstał w 1688 r. na ziemiach pomiędzy Abramowicami i Dominowem, w majątku Tomasza Kazimierza Drzewic Głuskiego herbu Ciołek. Od nazwiska założyciela powstała początkowa nazwa miejscowości: Głusko, później przemianowana na Głusk.
Miejscowość znajdowała się przy ważnym szlaku handlowym, biegnącym z Lublina do Rawy Ruskiej, co sprzyjało rozwojowi lokalnego rzemiosła. Rangę Głuska potwierdził akt lokacyjny wydany przez króla Jana III Sobieskiego, oraz przywilej królewski z końca XVII wieku dający prawo do organizacji targów i jarmarków.
Począwszy od I połowy XIX wieku, Głusk zaczął tracić rangę centrum administracyjnego, co było związane z bliskością dużych aglomeracji oraz wytyczeniem nowej drogi relacji Lublin – Piaski, która pomijała miasto.
W 1869 roku miasto utraciło ostatecznie przywileje i zostało włączone w skład gminy Zemborzyce. Pomimo to, rozkwit miejscowości przypadał na koniec XIX wieku, kiedy to miasto zamieszkiwało około 900 mieszkańców.
W 1989 roku Głusk wraz z Abramowicami oraz częścią Dominowa został włączony w administracyjne granice miasta Lublin.
Społeczność Żydowska zamieszkiwała tereny wsi, na których lokowano Głusk jeszcze przed samym powstaniem osady. Prawdopodobnie Żydzi pojawili się na tych terenach w roku 1638, czyli pół wieku przed lokacją wsi. Głusk jako wieś o ściśle rzemieślniczym charakterze sprzyjał osadnictwu Żydów.
W roku 1689 miejscowa społeczność żydowska otrzymała przywilej założenia gminy wyznaniowej oraz budowy synagogi.
Pomimo że Głusk nigdy nie stanowił centrum gospodarczego ani handlowego okolicy, miejscowa diaspora stale się rozwijała. Żydzi zajmowali się handlem oraz rzemiosłem, natomiast chrześcijanie parali się głównie rolnictwem.
W XVIII wieku społeczność żydowska stanowiła 29% populacji osady, natomiast z początkiem XIX wieku liczba ta wzrosła do ponad 50% i utrzymywała się na tym poziomie aż do wybuchu II wojny światowej.
Powstanie cmentarza
Pierwszy cmentarz żydowski powstał prawdopodobnie wraz z utworzeniem kahału w 1689 roku, jednak oficjalne wytyczenie granic cmentarza miało miejsce na przełomie XVII i XVIII wieku. Wraz z rozwojem społeczności żydowskiej miejscowy kirkut stale się rozrastał.
Do roku 1939 cmentarz zajmował 0,9 hektara powierzchni. Zgodnie z tradycją, cmentarz jako miejsce nieczyste znajdował się poza terenem mieszkalnym,. Tak też było w Głusku, gdzie kirkut został usytuowany na uboczu, w stosownej odległości od budynków gminy i synagogi.
Zniszczenie cmentarza
W 1941 r. w Głusku naziści zburzyli część żydowskich budynków w centrum osady a we wnętrzu synagogi urządzili magazyn rolny.
W czasie II wojny światowej na głuskim cmentarzu przeprowadzane były masowe egzekucje. Naziści mordowali tam miejscowych Żydów oraz Polaków podejrzewanych o udzielenie im pomocy. Największa egzekucja ma miejsce 19 kwietnia 1942 roku, w jej trakcie rozstrzelano 28 lubelskich Żydów.
W 1943 roku grupa głuskich Żydów została zapędzona na cmentarz i dostała rozkaz zniszczenia macew, w tym wielu zabytkowych. Pozyskany tłuczeń wykorzystany był do utwardzania dróg a wykopane macewy służyły za krawężniki.
W czasie II wojny światowej z terenu żydowskiego cmentarza w Głusku zniknęły wszystkie macewy, a teren uległ kompletnej dewastacji.
Teren cmentarza po wojnie
Obecnie teren cmentarza znajduje się w zagajniku przy ulicy Zdrowej, opodal ośrodka opieki zdrowotnej w Głusku.
W 1995 roku został ufundowany pomnik upamiętniający nekropolię oraz głuską diasporę. Projektantem pomnika jest lubelski architekt Stanisław Machnik, a fundatorką Doba Necha Zajfsztajn-Cukierman z Melbourne w Australii, córka zamordowanych w tym miejscu Państwa Zajfsztajnów.
Pomnik ma kształt ohelu zwieńczonego gwiazdą Dawida, na pomnik składa się łącznie 5 macew, 4 z nich są ustawione przed ohelem, frontem ku drodze. Macewa znajdująca się pod konstrukcją poświęcona jest ofiarom masowych egzekucji, które miały miejsce na cmentarzy w Głusku w czasie II wojny światowej. Macewy znajdujące się przed konstrukcją zawierają napisy w języku polskim i angielskim:
Cmentarz żydowski zniszczony przez hitlerowców w 1943 roku.
Literatura
Burchard P., Pamiątki i Zabytki kultury Żydowskiej w Polsce, Warszawa 1990.