Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Program „Spotkania Kultur"

Program „Spotkania Kultur”, mający swe źródło w wielokulturowej historii Lublina, był nawiązaniem do symbolicznego znaczenia Bramy Grodzkiej – jako miejsca spotkania różnych kultur, tradycji i religii. Program ten, mimo że tworzony w lokalnej skali, w Lublinie przyczyniał się do rozbudowywania kontaktów zagranicznych i zwiększania kulturowej atrakcyjności naszego miasta.

Program „Spotkania Kultur”, mający swe źródło w wielokulturowej historii Lublina, był nawiązaniem do symbolicznego znaczenia Bramy Grodzkiej – jako miejsca spotkania różnych kultur, tradycji i religii. Program ten, mimo że tworzony w lokalnej skali, w Lublinie przyczyniał się do rozbudowywania kontaktów zagranicznych i zwiększania kulturowej atrakcyjności naszego miasta.

Narodziny programu „Spotkania Kultur” sięgają początku lat 90. W tym czasie nawiązane zostały przez Teatr NN bliskie kontakty ze środowiskami Lwowa i Kijowa. Efektem tego były liczne spotkania, wystawy i dyskusje.

W roku 1992 Teatr NN zorganizował wielką międzynarodową sesję „Bruno Schulz 1892–1942” (Lwów–Drohobycz) poświęconą Brunonowi Schulzowi w rocznicę jego śmierci. Wzięło w niej udział kilkudziesięciu uczestników, wśród których byli wybitni badacze twórczości Schulza z Polski i z całego świata. Część materiałów z sesji została opublikowana w języku ukraińskim w książce Powiernienia. Bruno Schulz (1892–1942). Była to pierwsza publikacja popularyzująca twórczość Brunona Schulza w języku ukraińskim.

Oto fragment projektu „Pamięć – Miejsce – Obecność” z roku 1994, który wciąż jest rodzajem drogowskazu dla działalności Ośrodka i jednocześnie uzasadnieniem programu „Spotkania Kultur”.

„(...) Lublin może stać się ważnym miejscem dla artystów i ludzi kultury z Europy Środkowo-Wschodniej. Próbujmy wspólnie szukać odpowiedzi na pytania: – Jacy jesteśmy, my, artyści żyjący w Europie u progu XXI wieku po tragicznych doświadczeniach, które nas dotknęły? Jaka jest nasza twórczość? – Czy coś nas łączy? Czy w zamęcie XX wieku udało nam się ocalić jakieś trwałe wartości? DLACZEGO WŁAŚNIE LUBLIN? W historię tego miasta wpisane są dwa różne doświadczenia tak bardzo charakterystyczne dla losów współczesnej Europy:

1. Doświadczenie trudnego i bolesnego dochodzenia do wzajemnej akceptacji i tolerancji współżyjących ze sobą narodów, religii i kultur. Związane jest to z położeniem Miasta na pograniczu Wschodu i Zachodu, w miejscu, gdzie spotkały się dwie kultury, dwie tradycje.

2. Doświadczenia Majdanka – obozu zagłady – symbolu XX wiecznego totalitaryzmu. To właśnie Majdanek spowodował, że Lublin stał się w czasie II wojny światowej miejscem tragicznego splotu losów całej Europy.

Lecz do historii tego miejsca należy również normalna i codzienna egzystencja obok siebie wielu wyznań i narodowości. Nawiązując do tych doświadczeń, spróbujmy zbudować miejsce spotkania myśli, idei i sztuki, w którym przeszłość będzie źródłem refleksji i nauki, a nie źródłem nienawiści i uprzedzeń. Niech poprzez sztukę i spotkanie, w kulturalny krwiobieg tego miejsca wróci pamięć tych, którzy tu zginęli i tych, którzy tu kiedyś żyli. Chcemy, aby ta idea zaczęła żyć poprzez „SPOTKANIA KULTUR”.

W ramach programu „Spotkania Kultur” zapraszaliśmy do Lublina artystów z całej Europy Środkowej. Byli więc w Bramie Grodzkiej: Ukraińcy, Białorusini, Czesi, Słowacy, Węgrzy, Niemcy. Odbywały się również prezentacje artystów z innych obszarów: Tatarzy Krymscy, Rosja, Izrael. Dzięki temu programowi zawitały do Lublina teatry, poeci, pisarze, muzycy, można było zobaczyć wiele przeglądów filmowych, wystaw. Przez Ośrodek trafiło w ogólnopolski i europejski obieg kulturalny dziesiątki twórców ze Wschodu.

Ważną częścią tego programu był festiwal „Spotkania Kultur” (1994, 1995).

W ramach „Spotkań Kultur” odbywały się również „Spotkania z Prawosławiem”, w czasie których można było zobaczyć na żywo cały proces powstawania ikon i wysłuchać wielu wykładów o prawosławiu.

Bardziej popularną formą prezentowania idei „Spotkań Kultur” było zapraszanie do Lublina zespołów grających muzykę folkową z całej Europy Środkowej, w tym zespołów klezmerskich. Tradycją stało się, że w czasie tych koncertów organizowanych podczas plenerowej imprezy „Noc Świętojańska”, odbywały się duże widowiska teatralne, w których główną rolę grał Jasza Mazur – słynny bohater książki Isaaca Bashevisa Singera Sztukmistrz z Lublina.

Ważnym elementem „Spotkań Kultur” jest działalność wydawnicza, w ramach której powstały broszury, książki, tomiki poetyckie, albumy, pisma. Obok wspomnianej książki Powiernienia, poświęconej twórczości Schulza, Ośrodek wydał też:

1) Zbiór poezji Nadziei Artymowicz Łagodny czas (w j. białoruskim i polskim), jednej z najważniejszych, współczesnych poetek białoruskich.

2) Album Księga ascezy i radości życia artysty malarza Simchy Nornberga z Izraela.

3) Książkę Żydzi lubelscy (materiały z sesji z 1997 roku o tym samym tytule).

4) Poemat Misterium męki Izraela Nelly Sachs, laureatki Nagrody Nobla z 2002 roku (w rocznicę 60-lecia zagłady getta w Lublinie).

5) Dwie edycje „Kalendarza Ekumenicznego” (2001, 2002).

6) Dwa monograficzne numery „Scriptores”: Lublin i Ścieżkami pamięci poświęcone historii Żydów w Lublinie.

7) Podręcznik dla nauczycieli „Dziedzictwo kulturowe Żydów na Lubelszczyźnie”. Wydany wspólnie z Zakładem Historii i Kultury Żydów UMCS.

8) Album zdjęć Andrzeja Polakowskiego Historie z fotogramów.

Ośrodek współpracował z Muzeum w Műnster przy wydaniu dwóch albumów fotograficznych, których autorem był Tomasz Samek. Jeden z nich, wydany w roku 1996, był zbiorem portretów mieszkańców Lublina i Műnster, drugi – Majdanek (w j. niemieckim, polskim, angielskim) wydany w 2001 roku, został poświęcony obozowi na Majdanku. Publikacjom tym towarzyszyły wystawy fotograficzne, zaprezentowane w Ośrodku, a następnie w wielu miejscach w Europie.

Mówiąc o współpracy polsko-niemieckiej, w ramach „Spotkania Kultur” odbyły się m.in.: w roku 1994 spotkania z pisarzami niemieckimi, w tym z przewodniczącym Związku Pisarzy Niemieckich Erichem Loestem, a w 1997 roku „Polsko-Niemiecki Festiwal Poezji”, przygotowany wspólnie z lubelskim pismem „Akcent”.

Od połowy roku 2004 w Ośrodku przebywają okresowo wolontariusze z Niemiec, którzy czynnie uczestniczą w projektach Ośrodka, a jednocześnie stają się ambasadorami naszej instytucji w innych krajach. W roku 2009 rozpoczęła staż w Ośrodku wolontariuszka z Ukrainy, koordynując program zbierania relacji o Ukraińcach ratujących Polaków. W związku z tym powstał pomysł nagradzania tych osób symbolicznym odznaczeniem, na wzór tego, która otrzymują osoby, które ratowały Żydów w czasie Holocaustu.

W 2002 roku Ośrodek zainicjował regionalny program „Zapomniana Przeszłość – Wielokulturowe Tradycje Lubelszczyzny”. Jednym z jego celów było stworzenie edukacyjnego portalu internetowego, zawierającego informacje dotyczące wieloreligijnej i wieloetnicznej historii regionu.

W latach 2006, 2007 Ośrodek zorganizował szkolenie dla nauczycieli i animatorów z Lublina i regionu, pokazując w jaki sposób można wykorzystać dziedzictwo kulturowe w ich pracy.

W roku 2006 był realizowany projekt „Historie z fotogramów”, związany z historią Cyganów na Lubelszczyźnie.

Częścią „Spotkań Kultur” jest, realizowany w Ośrodku, program „Brama Pamięci”, poświęcony przywracaniu pamięci o nieistniejącym już polsko-żydowskim Lublinie.

Tomasz Pietrasiewicz