Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Projekt „Zapomniana przeszłość – wielokulturowe tradycje Lubelszczyzny”

Dokumentacja i popularyzacja dziedzictwa kulturowego regionu lubelskiego rozpoczęła się w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” w marcu 2002 roku wraz z realizacją projektu „Zapomniana przeszłość – wielokulturowe tradycje Lubelszczyzny”. Zagadnienie wielokulturowych tradycji Lubelszczyzny pojmowanych w kategoriach małej ojczyzny pojawiło się po raz pierwszy w działaniach ośrodka w programie „Pamięć – Miejsce – Obecność”. Jednak dopiero w 2002 roku zaistniały sprzyjające warunki do rozwinięcia zasygnalizowanych kilka lat wcześniej zagadnień. Powstał projekt, który był próbą spojrzenia na zapomniane dziedzictwo kulturowe regionu. Projekt wykorzystujący dotychczasowe doświadczenia zogniskowane na problemie ocalania pamięci o lubelskiej dzielnicy żydowskiej.

W regionie lubelskim przez setki lat żyli obok siebie Polacy, Żydzi, Ukraińcy, a także Romowie, Tatarzy i Niemcy. Było to miejsce kulturowego spotkania Wschodu z Zachodem, rozwijały się tu różne religie. II wojna światowa (Holocaust, akcja Wisła) zniszczyła to wszystko. Przez kilkadziesiąt lat po wojnie pamięć o tamtym wielokulturowym świecie pogranicza ulega powolnemu zatarciu wśród mieszkańców Lubelszczyzny.

Region lubelski, słabo zurbanizowany, typowo wiejski i małomiasteczkowy, będący częścią tzw. ściany wschodniej, jest jednym z najbiedniejszych w Polsce. Brak w nim rozbudowanej i dobrze działającej infrastruktury edukacyjno-kulturalnej, co odbija się w sposób znaczący na poziomie edukacji, a tym samym – na sposobie widzenia i rozumienia świata przez młodych ludzi. W szkolnej edukacji brak jest przekazywania pamięci o wielokulturowości tego regionu, uczeń nie otrzymuje rzetelnej wiedzy o mieszkających tu kiedyś Żydach i Ukraińcach oraz ich kulturze. Powoduje to utrwalanie się wielu stereotypów i przekłamań, a to rodzi uprzedzenia, nienawiść, nieufność wobec inności i zamykanie się we własnym świecie.

Analiza tematów podejmowanych w okresie po II wojnie światowej przez historyków, historyków sztuki, regionalistów i etnografów w publikacjach książkowych i prasowych związanych z regionem wykazała, że w ponad 95 proc. są to tematy związane jedynie z historią i kulturą polską. Tak więc prace poświęcone kulturze Żydów i Ukraińców stanowią margines. Pokazuje to, że rozumienie i opisywanie historii tego wielokulturowego regionu dokonywane jest w kategoriach polonocentrycznych, w których bardzo trudno zrozumieć jego prawdziwą historię. Ten punkt widzenia przekłada się na treści zawarte w podręcznikach i materiałach uzupełniających przeznaczonych do nauczania w szkołach – praktycznie nie ma w nich żadnych informacji dotyczących wielokulturowej przeszłości regionu, a jeżeli mówi się o Żydach lub Ukraińcach, to w kategoriach Obcego.

Tak powiedział o tym problemie w jednym z wystąpień prof. Jerzy Kłoczowski, dyrektor Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej:

Powinna nastąpić bardzo wyraźna reakcja na pewien etnocentryzm ujęcia historii Polski. Krańcowo wygląda to tak, że była Polska od Bugu do Odry bez Żydów i Niemców, bez wszystkich innych. Historycy nigdy się na to nie godzili. Ale do szerszego ogółu to chyba nie docierało. Było to może największe zafałszowanie historii Polski. Pisanie historii w XXI wieku musi uświadomić, że Polska i jej kultura cały czas były w konfrontacji z innymi (...). Wyjście z etnocentryzmu jest podstawową sprawą dla wszystkich dziś niezwykle ważną.

„Rzeczpospolita”, 10–11 listopada 2001

Opisaną sytuację zmienić może jedynie edukacja o wieloetnicznej i zróżnicowanej pod względem religijnym historii regionu. Ta zapomniana przeszłość powinna stać się duchowym bogactwem i dziedzictwem Lubelszczyzny, być ważną częścią zbiorowej pamięci mieszkańców tego regionu. Da to szansę młodemu pokoleniu na podjęcie dialogu z innością i różnorodnością otaczającego świata.

Dlatego też powstał program „Zapomniana przeszłość – wielokulturowe tradycje Lubelszczyzny”. Był on adresowany głównie do młodego pokolenia mieszkańców regionu oraz ich nauczycieli. Tworząc ten program, wyszliśmy z założenia, że szkoła jest głównym kluczem do zmiany opisanej sytuacji. To szkoła powinna stać się miejscem nauczania o przeszłości i dziedzictwie kulturowym. W każdej szkole działającej w konkretnym miejscu powinien być podjęty edukacyjny wysiłek szukania własnego oblicza, własnej tożsamości związanej z tym, a nie z innym miejscem.

Celem nadrzędnym programu było przygotowanie młodzieży do rozumienia swojej małej ojczyzny i aktywnego uczestnictwa w jej życiu. Proponowany program staje się też bardzo ważny w kontekście przyszłego przystąpienia Polski do Unii Europejskiej – chodzi tu o konieczność zapobiegania ksenofobii, nietolerancji, rasizmowi i antysemityzmowi. Mówią o tym słowa prof. Jacka Woźniakowskiego:

Edukacja powinna się zacząć od rozszyfrowania naszego najbliższego otoczenia, znaczenia i wymowy tego co zostało nazwane naszym kulturowym krajobrazem (...). Edukacja powinna otwierać nasze oczy także na inne krajobrazy, na znaczenie i wymowę innych kultur, innymi słowy na wartość odmienności.

„Tygodnik Powszechny” 1999, nr 33

Projekt był realizowany od 2002 do 2004 roku.





 

 

 

Powiązane wydarzenia

Zdjęcia

Inne materiały

Kategorie

Słowa kluczowe