Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Ośrodek „Brama Grodzka - Teatr NN” w Lublinie jest samorządową instytucją kultury działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. Jej działania nawiązują do symbolicznego i historycznego znaczenia siedziby Ośrodka - Bramy Grodzkiej, dawniej będącej przejściem pomiędzy miastem chrześcijańskim i żydowskim, jak również do położenia Lublina w miejscu spotkania kultur, tradycji i religii.

Częścią Ośrodka są Dom Słów oraz Lubelska Trasa Podziemna.

Misteria Pamięci

Jedną z charakterystycznych cech artystyczno-animatorskich przedsięwzięć Ośrodka "Brama Grodzka - Teatr NN" jest to, że dzieją się one w otwartych przestrzeniach miasta. Miasto jest doskonałą sceną do takich wydarzeń, tworząc dla nich naturalną scenografię. W wielu z tych działań chodziło o wydobycie z przestrzeni miasta – naznaczonej konkretnymi zdarzeniami – jej ukrytych czy też zapomnianych znaczeń.
 

W miejscu, w którym przez lata były domy, synagogi i ulice, jest teraz wielki parking, nowe drogi i trawniki. Duża część tego terenu została pokryta betonową nawierzchnią. Pod tą betonową skorupą, razem z fundamentami dawnych żydowskich budynków, schowana jest pamięć o żydowskim mieście.

Dzisiaj Brama prowadzi do nieistniejącego miasta – żydowskiej Atlantydy, i ta pusta  przestrzeń, mieszcząca się w pobliżu Bramy, stała się dla Teatru NN naturalnym miejscem do realizowania działań artystycznych, odkrywających pamięć o przeszłości, ale będących też opłakiwaniem ofiar Zagłady. Czesław Miłosz kilkakrotnie w swoich wypowiedziach mocno podkreśla, że po Zagładzie została „tylko ziemia, która jest obciążona, skrwawiona, zbezczeszczona”. Komentując myśl Miłosza Jan Błoński w słynnym eseju Biedni Polacy patrzą na Getto napisze:

Krew została na ścianach, wsiąkła w ziemię, czy chcemy, czy nie. Wsiąkła w naszą pamięć, w nas samych. Więc nas samych musimy oczyścić, czyli zobaczyć siebie w prawdzie. Bez tego dom, ziemia, my sami pozostaniemy zbrukani. Taki jest sens słów poety (...) [Ta krew] domaga się pamięci, modlitwy, sprawiedliwości. (...) Poezja, literatura – albo ogólniej, pamięć, zbiorowa świadomość – nie może o tym krwawym i ohydnym  znaku zapomnieć. Nie może zachowywać się tak, jakby go nie było... (...) Skażenie, zbezczeszczenie polskiej ziemi miało miejsce i dalej ciąży na nas obowiązek oczyszczenia. Chociaż na tym cmentarzu – sprowadza się już tylko do jednego: do obowiązku zobaczenia naszej przeszłości w prawdzie.

Po kilku latach obecności w Bramie obok tych wielkich i pustych przestrzeni, które pozostały po Zagładzie miasta żydowskiego zrozumiałem, że to jest konkretny i zarazem uniwersalny temat, który dziś wymaga opisywania – również w języku sztuki. Jednocześnie uświadomiłem sobie swoją całkowitą bezradność w znalezieniu odpowiedniej formy artystycznej do mówienia o tej pustce i braku pamięci.

Potrzebowałem kilku lat żeby dojrzeć i znaleźć swoją  własną drogę do opowiadania o Zagładzie. W tym czasie powoli zaczynałem patrzeć na  przestrzeń wokół Bramy nie jak na fizyczne miejsce do przeprowadzenia jakiejś artystycznej akcji, lecz jak na miejsce pełne symbolicznych znaczeń.

Misterium "Jedna Ziemia - Dwie Świątynie". Pod Bramą Grodzką
Misterium "Jedna Ziemia - Dwie Świątynie". Pod Bramą Grodzką (Autor: Kubiszyn, Marta)

Dwa pierwsze Misteria Pamięci zostały zrealizowane w roku 2000. Były to: „Jedna Ziemia – Dwie Świątynie” oraz „Dzień Pięciu Modlitw” (Majdanek). W latach późniejszych: „Poemat o Miejscu” (2002, 2007), „Misterium Światła i Ciemności” (od 2002), „Pamięć Sprawiedliwych – Pamięć Światła” (2008). Działania o innym charakterze niż Misteria Pamięci to: „Listy do Getta” (2001-2004), „Listy do Henia” (od 2005), „Latarnia Pamięci” (2004), „Marsz Pamięci –Ochronka”.

Odkrywając przeszłość naszego miasta, Teatr NN uczył się trudnej i bolesnej sztuki pamiętania. Opisane tu działania są świadectwem drogi, jaką przeszliśmy.

Tomasz Pietrasiewicz