Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Teatr NN

Dawid Sztokfisz

Dawid Sztokfisz - fotografia świadka historii
Dawid Sztokfisz - fotografia świadka historii (Autor: Czajkowski, Tomasz)

Dawid Sztokfisz urodził się w 2 listopada 1912 roku w Lublinie. Mieszkał z rodziną na pierwszym piętrze w domu przy ulicy Bychawskiej 12 (obecnie ul. Kunickiego) na przedmieściu Piaski. Rodzice – ojciec Szulim i matka Hendla, z domu Morgenstern. Ojciec był właścicielem sklepu z przyborami murarskimi i malarskim. W rodzinie Sztokfiszów było siedmioro dzieci, trzy siostry – Róża, Ruchla i Frania, oraz czterech braci – Szlomo, Chil, Dawid i najmłodszy Jehuda. Dawid Sztokfisz ukończył siedem klas szkoły powszechnej nr 28 przy ulicy Zamojskiej 21. Była to tak zwana szabasówka. Po ukończeniu szkoły został drukarzem. Pracował w drukarni Handelsmana przy ulicy Lubartowskiej 3 oraz w należącej do Mordechaja Wajnsztajna Drukarni Powszechnej przy ulicy Królewskiej 17. Był członkiem młodzieżowej organizacji lewicowej Borochow Jugent (Jungbor), a następnie partii Poalej Syjon-Lewica. Był przewodniczącym lubelskiego oddziału tej partii. W latach trzydziestych został aresztowany. Oskarżony o działalność komunistyczną otrzymał wyrok dwóch lat więzienia, który odsiedział w więzieniu na Zamku Lubelskim. Po roku został zwolniony z więzienia. W 1937 roku poślubił Rywkę Rozenbusz, z którą zamieszkali na ulicy Jatecznej 3. Tuż po wybuchu wojny uciekł do Kowla, a gdy dołączyła do niego żona, przenieśli się do Kijowa, gdzie urodził się ich pierwszy syn. Następnie rodzina została zesłana do Kremieńczuga, gdzie Dawid pracował w drukarni. Ostatnie lata wojny spędzili w Bucharze w Uzbekistanie. Do Polski wrócili w 1945 roku. Zamieszkali na warszawskiej Pradze na ulicy Jagiellońskiej 36. Dawid Sztokfisz ponownie zaangażował się w działalność partii Poalej Syjon-Lewica, która prowadziła kuchnie, udzielała pomocy potrzebującym, wydawała gazetę oraz przygotowywała Żydów do wyjazdu do Palestyny. W 1947 roku wyjechał do Paryża, gdzie czekała już na niego żona, a stamtąd razem wyjechali do Izraela. Tuż po przyjeździe zaangażował się w działalność Ziomkostwa Lubelskich Żydów w Izraelu, a w latach 1965- 1985 był jego przewodniczącym. Był założycielem i redaktorem czasopisma „Kol Lublin” oraz współpracował przy powstawaniu Księgi Pamięci Lublina, która została wydana w 1952 roku w Paryżu. W latach 1955-1987 zredagował 21 ksiąg pamięci, m.in. z Frampola, Kazimierza Dolnego, Kraśnika i Józefowa Biłgorajskiego. Był również skretarzem redakcji czasopisma „Naj-Welt” oraz izraelskich periodyków w języku jidysz: „Ojf der Wach”, „Isroel-Sztime” i „Folk un Cijen”. Mieszkał z żoną w Ramat Ganie. Miał dwóch synów, czworo wnuków i pięcioro prawnuków. Zmarł 21 sierpnia 2008 roku. Przy pisaniu biogramu korzystałam z relacji mówionej Dawida Sztokfisza zarejestrowanej w ramach Programu Historia Mówiona realizowanego w Ośrodku "Brama Grodzka - Teatr NN" oraz z książki Tam był kiedyś mój dom... Księgi pamięci gmin żydowskich , wybór, opracowanie i przedmowa Monika Adamczyk-Garbowska, Adam Kopciowski i Andrzej Trzciński, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009.

Dawid Sztokfisz - relacja świadka historii

Dawid Sztokfisz opowiada o swoim dzieciństwie w przedwojennym Lublinie, rodzeństwie, domu rodzinnym i sklepie z przyborami murarskimi i malarskimi, który prowadził jego ojciec. Pamięta obchodzoną według tradycyjnego rytuału piątkową kolację szabatową, modlitwę przed i po posiłku, jedzenie ryby i chały. W pamięci zachował się zwłaszcza obraz dziadka, który w sobotę odmawiał kidusz, a trzymając kieliszek wina trzęsła się mu ręka. Dużo miejsca poświęca szkole, tzw. szabasówce, do której chodził, pamięta również większość polskich i żydowskich nauczycieli, którzy go uczyli. Po ukończeniu siedmiu klas szkoły powszechnej Dawid Sztokfisz rozpoczął pracę i został drukarzem. Pracował m.in. w drukarni Handelsmana na ulicy Lubartowskiej 3, oraz w Drukarni Powszechnej znajdującej się na ulicy Królewskiej 17, która należała do Mordechaja Wajnsztajna. W relacji dużo miejsca jest poświęcone sąsiadom z domu przy ulicy Bychawskiej 12. Dawid Sztokfisz wymienia wszystkich sąsiadów oraz ich dzieci z imienia i nazwiska. Mówi również o mieszkającej na parterze Polsce, Mariannie Krzywdzikowej, która w czasie wojny uratowała żydowskie dziecko. Matką dziecka była Czarna, która pracowała jako służąca u fryzjera Sztrajchera na ulicy Bychawskiej. Dawid Sztokfisz wspomina swoją działalność w młodzieżowej organizacji lewicowej Jungbor, a następnie w partii Poalej Syjon-Lewica. Mówi o aresztowaniu, oskarżeniu o nielegalną w latach trzydziestych działalność komunistyczną, oraz otrzymaniu wyroku dwóch lat więzienia. Wspomina poznanych w więzieniu na Zamku Lubelskim Polaków – Okonowskiego, Kwiecińskiego oraz Feliksa Baranowskiego. Dawid Sztokfisz mówi o swoim ślubie z poznaną w organizacji Jungbor, Rywką Rozenbusz, którą poślubił w 1937 roku. Po ślubie zamieszkali tuż obok synagogi Maharszala na ulicy Jatecznej 3. Opisuje swoją drogę do pracy oraz wspomina ulice dzielnicy żydowskiej – Jateczną, Szeroką i Krawiecką. Wspomnienia z lat powojennych dotyczą powrotu do Polski z ZSRR w 1945 roku i antysemickich napisów, jakie witały wracających do kraju Żydów. Po powrocie Dawid Sztokfisz zamieszkał z rodziną na warszawskiej Pradze i ponownie zaangażował się w działalność partii Poalej Syjon- Lewica. Gdy otrzymał zgodę od partii wyjechał przez Paryż do Izraela. W relacji mowa także o Ziomkostwie Lubelskich Żydów w Izraelu – zaangażowaniu w jego działalność, o tworzeniu czasopisma „Kol Lublin” i współpracy przy redagowaniu Księgi Pamięci Lublina. W nagraniu bierze udział żona Dawida Sztokfisza, Rywka, oraz Jakub Gorfinkiel.

Czytaj więcej