Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Teatr NN

Piotr Pruss

Piotr Pruss urodził się 29 czerwca 1911 roku w Chełmie. Miał 2 braci i siostrę. Ukończył szkołę powszechną w Chełmie, a następnie seminarium nauczycielskie i kurs nauczycielski oraz Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Przed wojną pracował jako nauczyciel w szkołach w Chełmie, Wisznicach i Leśniowicach. W czasie II wojny światowej był zatrudniony jako pracownik magazynowy w jajczarni spółdzielni Społem. Prowadził działalność konspiracyjną, przynależał do Tajnej Organizacji Nauczycielskiej i Armii Krajowej, był zastępcą kierownika Biura Informacji i Propagandy. W Chełmie i w powiecie organizował tajne nauczanie. W lipcu 1944 roku brał udział w konferencji PKWN-u na temat oświaty, dostał nominację na podinspektora szkolnego i zadanie organizacji szkolnictwa na terenie Chełma i powiatu chełmskiego. W 1949 roku przeniósł się do Lublina, gdzie do 1951 roku uczestniczył w akcji walki z analfabetyzmem. Następnie pracował w kuratorium w dziale szkolnictwa specjalnego. Organizował szkoły specjalne na terenie województwa lubelskiego i pełnił funkcję wizytatora. W 1972 roku przeszedł na emeryturę, ale nadal pracował w ośrodku dla dzieci niedowidzących. Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, odznaką za Tajną Organizację Nauczycielską i tajne nauczanie, Krzyżem Armii Krajowej, tytułem honorowym zasłużonego nauczyciela. Zmarł w 2011 roku.

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss opowiada o przedwojennym Chełmie, domu rodzinnym, dzieciństwie, biedzie, wizycie Józefa Piłsudskiego w 1920 roku, początkach w pracy nauczyciela, pacyfikacji wsi Leśniowice, strajku nauczycieli w 1935 roku w Chełmie. W relacji mowa również o latach II wojny światowej, przekroczeniu Bugu w celu zgłoszenia się do Rejonowej Komeny Uzupełnień ewakuowanej na tereny dzisiejszej Białorusi, drodze powrotnej w związku z informacją o nadciąganiu Rosjan, działalności konspiracyjnej, Tajnej Organizacji Nauczycielskiej, prowadzeniu kompletów dla dzieci i młodzieży, rozprowadzaniu broni. Piotr Pruss wspomina także przybycie do Chełma PKWN-u w lipcu 1944 roku, udział w konferencji PKWN-u na temat oświaty, organizowanie powojennej oświaty w Chełmie i powiecie chełmskim, krajowy zjazd Związku Nauczycielstwa Polskiego w 1945 roku w Bytomiu i zjazd powiatowy w Chełmie, problemy z Urzędem Bezpieczeństwa, wyjazd do Lublina w 1949 roku.

Czytaj więcej

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss opowiada o przedwojennym Chełmie – rodzinie, miejscach zamieszkania, odzyskaniu przez Polskę niepodległości, wizycie Józefa Piłsudskiego w mieście w 1920 roku, przewrocie majowym, edukacji i pracy w zawodzie nauczyciela, wielowyznaniowości, relacjach między katolikami, prawosławnymi i żydami, ulicy Lubelskiej, społeczności żydowskiej, jej zwyczajach i wyglądzie, małżeństwach mieszanych, a także o weselu i pogrzebie żydowskim.

Czytaj więcej

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss opowiada o życiu codziennym w przedwojennym Chełmie, jego wielowyznaniowości, wykonywanych zawodach, ulubionych miejscach z dzieciństwa, zabawach i uroczystościach szkolnych, sklepach, jarmarkach, handlu żydowskim, żebrakach, cenach towarów, lokalach gastronomicznych, dansingach, fordanserkach, prostytutkach, policjantach.

Czytaj więcej

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss opowiada o przedwojennym Chełmie, rodzinie, ludności żydowskiej, wykonywanych zawodach, kinach, dansingach, fordanserkach, rozrywkach, życiu kulturalnym, małżeństwach mieszanych, służbie zdrowia, służbie wojskowej i przysposobieniu wojskowym, obchodzeniu świąt państwowych. Mówi o pierwszych pracach zarobkowych, początkach w zawodzie nauczyciela, pracy w szkole, strajku nauczycieli w 1935 roku, pacyfikacji wsi Leśniowice, wycieczce szkolnej do Warszawy. W relacji mowa również o zjazdach Związku Nauczycielstwa Polskiego, satysfakcji w pracy nauczyciela i stosunku do rodzinnego miasta.

Czytaj więcej

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss opowiada o przedwojennym Chełmie, dzieciństwie, relacjach między katolikami a prawosławnymi na Chełmszczyźnie, autorytecie nauczyciela, działalności społecznej, atmosferze przed wybuchem II wojny światowej, bombardowaniu Chełma 8 września 1939 roku, próbie zgłoszenia się do Rejonowej Komendy Uzupełnień ewakuowanej na tereny dzisiejszej Białorusi i powrocie w związku z informacją o nadchodzących Rosjanach, pracy w Społem, działalności konspiracyjnej, organizacji tajnego nauczania, rozstrzelaniu kierownika szkoły we wsi Kukawka Antoniego Grudniewskiego, ostrzeżeniu przez polskiego policjanta i uniknięciu aresztowania wraz z grupą młodzieży przez gestapo, zasadach konspiracji, przysiędze akowskiej.

Czytaj więcej

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss opowiada o okupacyjnej rzeczywistości – organizacji w Chełmie i powiecie w okresie od 1 marca 1941 roku do 22 lipca 1944 tajnego nauczania, zasadach konspiracji, aresztowaniach i wyrokach śmierci na kilku nauczycielach za działalność konspiracyjną, przynależności do Armii Krajowej, pracy w spółdzielni Społem.

Czytaj więcej

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss opowiada o życiu w okupowanym Chełmie, o nadziei na lepsze jutro, rozporządzeniach niemieckich, sytuacji Żydów, policji żydowskiej, pogłębiających się restrykcjach, gettach, obozach zagłady, prześladowaniu ludności żydowskiej, postawie Żydów, pomocy Żydom, zorganizowaniu znajomej Żydówce ucieczki do ZSRR, działalności konspiracyjnej, spotkaniach z byłymi uczniami, okupacyjnych dokumentach.

Czytaj więcej

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss opowiada o życiu w okupowanym Chełmie, nastrojach społecznych, działalności konspiracyjnej, łapankach, egzekucjach na ludności polskiej, propagandzie, przydziałach na żywność, czarnym rynku, handlu wymiennym, rewizjach niemieckich i konfiskatach nielegalnie zdobytych towarów, stosunkach polsko- ukraińskich, dbałości o zachowanie polskości. Mowa również o udziale w konferencji PKWN-u na temat oświaty, przedstawicielach PKWN-u, organizacji powojennej oświaty na terenie Chełma i powiatu i stosunku do niej Armii Krajowej, obserwacji przez Urząd Bezpieczeństwa, wyjeździe do Lublina w 1949 roku. W relacji poruszony został również temat powołania zawodowego i jesieni życia.

Czytaj więcej

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss opowiada o ucieczce Niemców w lipcu 1944 roku, wejściu do Chełma Wojska Polskiego wraz z PKWN-em, manifeście PKWN-u, udziale w konferencji PKWN-u na temat oświaty, poruszanych na niej zagadnieniach, mianowaniu przez ministra oświaty na inspektora szkolnego, organizacji powojennej oświaty w Chełmie i powiecie chełmskim, poborach nauczyciela, uczestnictwie w krajowym zjeździe Związku Nauczycielstwa Polskiego, obserwacji przez UB, stosunku Armii Krajowej do powojennego szkolnictwa, półkolonii dla dzieci w sierpniu 1944 roku, powojennej Polsce, przyjeździe do Lublina w 1949 roku, walce z analfabetyzmem, pracy w szkolnictwie specjalnym i warunkach mieszkaniowych.

Czytaj więcej

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss, opisując fotografie, opowiada o rodzinie, przedwojennym obozie przysposobienia wojskowego w Wólce Profeckiej i półkolonii zorganizowanej dla dzieci w sierpniu 1944 roku. Mówi również o przedwojennym tomiku poezji uratowanym przed Niemcami ze szkolnej biblioteki.

Czytaj więcej

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss opowiada o powojennej Polsce – walce z analfabetyzmem w latach 1949-1951, przewodniczącym Wojewódzkiej Rady Narodowej Pawle Dąbku, warunkach mieszkaniowych przy ulicy Archidiakońskiej 7, wyjazdach terenowych w charakterze wizytatora i związanych z nimi przygodach, a także o przyznanych odznaczeniach państwowych.

Czytaj więcej

Piotr Pruss - relacja świadka historii

Piotr Pruss opowiada o pracy w kuratorium w dziale szkolnictwa specjalnego, tworzeniu szkół specjalnych w województwie lubelskim, napotykanych trudnościach, nauczycielach specjalnych i predyspozycjach do wykonywania zawodu, przejściu na emeryturę i podejmowanych nadal aktywnościach, jesieni życia, potrzebie kontaktów z ludźmi i satysfakcji ze swojego życia.

Czytaj więcej

Zdjęcia