Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Teatr NN

Tadeusz Mroczek

Tadeusz Mroczek urodził się 1 czerwca 1929 r. w Janowie Podlaskim w zamożnej rodzinie. W okresie okupacji niemieckiej ukończył szkołę powszechną w Pawłowie Starym i pierwszy rok szkoły handlowej w Białej Podlaskiej. W latach 1944-1949 uczył się w Gimnazjum i Liceum im. Józefa Kraszewskiego w Białej Podlaskiej. W czasie nauki w liceum pracował latem w brygadzie „Służby Polsce” w zakładach chemicznych w Dworach koło Oświęcimia. Zapisał się do Związku Młodzieży Polskiej, choć pozostał jego biernym członkiem i nigdy nie wstąpił do PZPR. Po maturze wyjechał do Warszawy i studiował na Politechnice Warszawskiej, którą ukończył w 1953 r. W czasie studiów odbył szkolenie wojskowe. W ramach praktyk zawodowych uczestniczył w budowie warszawskiej dzielnicy Muranów. 1 marca 1953 r. rozpoczął pracę w Lubelskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Mieszkaniowego (LPBM), początkowo jako inspektor w dziale technicznym, później na budowie RDM-u. Następnie został kierownikiem rejonu budów na dzielnicę akademicką i Puławy. W ostatnim okresie pracy w LPBM był członkiem Oddziału Projektowania Organizacji Robót. W latach 1954-1957 był czterokrotnie powoływany na dłuższe szkolenia wojskowe: do Szkoły Artylerii Przeciwlotniczej w Koszalinie, Pułku Artylerii Przeciwlotniczej na Służewcu w Warszawie, następnie w Siedlcach i Radzyniu Podlaskim. Ok. roku 1961 zaczął pracę w Lubelskim Zjednoczeniu Budownictwa, gdzie pełnił funkcje kierownicze jako naczelnik Wydziału Technicznego, a następnie naczelnik Wydziału Produkcji. Ożenił się w 1954 r., ma córkę. Mieszka w Lublinie.

Tadeusz Mroczek - relacja świadka historii

Rozmowa z panem Tadeuszem Mroczkiem rozpoczyna się od krótkiej historii Janowa Podlaskiego. Dalej pan Tadeusz opowiada o swojej rodzinie (ojcu – masarzu, matce – położnej, dziadkach) rodzinnej masarni, remoncie domu w latach 30-tych. Dużo miejsca zajmuje opis pierwszych dni wojny, gdy słynna janowska stadnina koni miała być przepędzona do Rumunii, ostatecznie została rozkradziona przez Sowietów. Pan Tadeusz bardzo ciekawie opisuje krótką, dwutygodniową okupację Janowa przez Sowietów, kiedy w praktyce miastem rządzili miejscowi Żydzi, a stadnina i zamek janowski padły ofiarą grabieży. Na koniec rozmowy wspomina miejscowych Ukraińców i cerkiew w Pratulinie.

Czytaj więcej

Tadeusz Mroczek - relacja świadka historii

Drugi wywiad z panem Tadeuszem Mroczkiem poświęcony jest przede wszystkim ludności żydowskiej w Janowie Podlaskim w okresie międzywojennym i w czasie II wojny światowej. Pan Tadeusz opisuje wygląd Janowa, zwłaszcza rynku i okolic i dalej rejonu ulicy Brzeskiej, gdzie stała synagoga i mieszkało wielu Żydów. Wspomina święta i obyczaje żydowskie, żydowskich rzemieślników, swoich sąsiadów. Dużo miejsca poświęca zagadnieniu stosunków polsko-żydowskich na konkretnym przykładzie własnej rodziny, która mieszkając wśród Żydów, zachowywała wobec nich dystans. Dalej pan Tadeusz opowiada o Zagładzie Żydów, a właściwie ich deportacji w nieznanym kierunku. Przytacza wstrząsającą historię o rozstrzelaniu dwóch nastoletnich Żydówek, jego sąsiadek, które próbowały ukrywać się w Janowie i zostały zadenuncjowane. Opowiada również o dwóch żydowskich sąsiadach, którzy przeżyli wojnę – jeden został zamordowany przez NSZ w 1946 r. Pan Tadeusz formułuje bardzo samokrytyczne oceny postawy Polaków wobec Żydów. Poza wątkiem żydowskim pan Tadeusz wspomina obecność Niemców w Janowie, w tym stacjonowanie oficera niemieckiego w jego domu i wytworzone w tej sytuacji relacje. Opisuje też obrazowo wybuch wojny niemiecko-sowieckiej.

Czytaj więcej

Tadeusz Mroczek - relacja świadka historii

Trzecia rozmowa z panem Tadeuszem Mroczkiem krąży wokół tematu edukacji. Pan Tadeusz krótko wspomina szkołę powszechną w Janowie Podlaskim i szkołę handlową w Białej Podlaskiej, do których uczęszczał w czasie okupacji. Znacznie szerzej opowiada o Gimnazjum i Liceum im. Józefa Kraszewskiego w Białej Podlaskiej, w którym uczył się już po wojnie, w latach 1944-1949, i gdzie zdał maturę. Opowiada o swoich nauczycielach i kolegach (m.in. Romanie Kłosowskim), a także wakacyjnej służbie w brygadzie „Służby Polsce” w Oświęcimiu. Dalej opisuje warunki, jakie trzeba było spełnić, bo w okresie stalinowskim zostać przyjętym na studia, w tym konieczność wstąpienia do Związku Młodzieży Polskiej. Wspomina epizod o zmuszeniu go do agitowania za zakładaniem kołchozów. W kolejnej części pan Tadeusz przechodzi do opisu studiów na Politechnice Warszawskiej w latach 1949-1953. Przede wszystkim kreśli sylwetki swoich profesorów: Radzimira Piętkowskiego, Kazimierza Zarankiewicza, Edwarda Otto, Tadeusza Wojno i innych. Podkreśla wszechwładzę ZMP na uczelni, wspomina pochody pierwszomajowe, studium wojskowe i letnie obozy wojskowe, praktyki budowlane na Muranowie i nakaz pracy po zakończeniu studiów.

Czytaj więcej

Tadeusz Mroczek - relacja świadka historii

Czwarta rozmowa z panem Tadeuszem Mroczkiem dotyczy trzech obszarów tematycznych. Pierwszy to wspomnienia z Janowa Podlaskiego z okresu końca II wojny światowej: pan Tadeusz opowiada o stacjonowaniu wojsk węgierskich w mieście i w jego własnym domu, relacjach z nimi, o ucieczkach Niemców, wkroczeniu Sowietów, powstawaniu polskiej milicji. Druga część wywiadu poświęcona jest karierze zawodowej pana Tadeusza Mroczka. Rozpoczyna się od jego przyjazdu do Lublina w 1953 r. i opisu wyglądu miasta w tym czasie. Następnie Rozmówca opowiada o pracy w Lubelskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Mieszkaniowego i Lubelskim Zjednoczeniu Budownictwa. Towarzyszą temu wspomnienia o rozbudowie miasta, warunkach pracy w systemie centralnego planowania, kwestii bycia członkiem PZPR w toku kariery. Pan Tadeusz wspomina też grozę lat 50-tych oraz nastroje kierownictwa LPBM po śmierci Stalina. Krótko wzmiankuje stan wojenny. Trzecia część to seria zabawnych opowieści o przebiegu szkoleń wojskowych, na które pan Tadeusz był powoływany już jako oficer rezerwy: w Szkole Artylerii Przeciwlotniczej w Koszalinie i w pułku artylerii przeciwlotniczej na Służewcu w Warszawie w latach 1954-1955.

Czytaj więcej

Tadeusz Mroczek - relacja świadka historii

Piąta rozmowa z panem Tadeuszem Mroczkiem rozpoczyna się od historii słynnej stadniny w Janowie Podlaskim, którą zna z książek, z opowieści ojca i z własnych wspomnień. Pan Tadeusz opowiada o statusie stadniny przed wojną, o rywalizacji o konie we wrześniu 1939 r. między niemieckim a sowieckim okupantem, następnie o odbudowie stadniny pod okupacją niemiecką, ewakuacji do Rzeszy w 1944 r., powrocie i rozkwicie ośrodka po wojnie. Wspomina słynnych, wieloletnich dyrektorów stadniny: Stanisława Pochockiego. Andrzeja Krzyształowicza i Marka Trelę, nie unikając ostrych ocen obecnej polityki polskich władz wobec janowskiej stadniny. W późniejszej części wywiadu pan Tadeusz wraca do dziecięcych wspomnień przedwojennego Janowa: opowiada o wyglądzie rynku, sieci ulic, infrastrukturze miejskiej, targach, atrakcjach takich jak manerwy wojskowe, słuchanie radia. Wspomina też zabawy w wojnę z dziećmi żydowskimi, co prowadzi do refleksji o stosunkach polsko-żydowskich przed wojną, zniknięciu Żydów i braku śladów żydowskich we współczesnym Janowie.

Czytaj więcej