Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Teatr NN

Marian Milsztajn

Marian Milsztajn - fotografia świadka historii
Marian Milsztajn - fotografia świadka historii (Autor: Milsztajn, Marian (1919- ))

Marian Milsztajn urodził się 15 sierpnia 1919 roku w Lublinie. Mieszkał z rodzicami przy ulicy Ruskiej 46, później 52, a następnie przy Nadstawnej 37. Po wybuchu II wojny światowej przedostał się do Lwowa, skąd wyjechał w głąb Związku Radzieckiego do pracy, a po wybuchu wojny radziecko-niemieckiej poddał się dobrowolnej mobilizacji i dotarł na Kaukaz, a ostatecznie do Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Stamtąd wrócił do kraju z polskim wojskiem. W Lublinie dowiedział się o losach rodziny – rozstrzelaniu ojca przez Niemców i wywiezieniu matki i siostry na Majdanek. Po wojnie trafił do Poznania i wszedł w struktury organów bezpieczeństwa publicznego. Zaczął studia na uniwersytecie w Poznaniu, następnie wykładał historię Polski w szkole podoficerskiej w Poznaniu, a później w Legionowie. W czasie antysemickich wystąpień rozpoczął pracę w Wydziale Ekonomicznym Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Warszawie. W 1957 roku z żoną i trojgiem dzieci wyjechał do Izraela, gdzie pracował w służbie zdrowia.

Marian Milsztajn - relacja świadka historii

Marian Milsztajn opowiada o przedwojennym Lublinie – biednej dzielnicy żydowskiej, ulicy Szerokiej, przy której siedzibę miał Związek Zawodowy Pracowników Igły i znajdowała się olejarnia, o ulicy Krawieckiej i mieszczącej się tam fabryce cygar, o łąkach nad Bystrzycą. Wspomina o przejawach antysemityzmu wśród rówieśników – o wiązaniu ubrań nad rzeką przez polskie dzieci i o odwecie zaplanowanym przez dzieci żydowskie. Mówi o czasach szkolnych i niechęci do nauki języka polskiego, kolegach, nauce krawiectwa i pierwszych krokach w zawodzie, a także o Komunistycznym Związku Młodzieży Polskiej, do którego należał. Opowiada o powodach fascynacji komunizmem, programie organizacji, potrzebie wywalczenia praw dla Żydów. Relacja dotyczy również życia religijnego – wizyt w synagodze, mykwie, jesziwie. Wspomniana została także postać Majera Szapiry i jego pogrzeb. Część wojenna relacji dotyczy ucieczki z Lublina po wkroczeniu Niemców i przedostania się do Lwowa, pobytu w Związku Radzieckim, pracy w Połtawie, mobilizacji do dywizji komsomolskiej i wyruszenia z nią na front w 1941 roku, przydzielenia do jednostki wojskowej i dotarcia z nią na Kaukaz. Po zwolnieniu z wojska na mocy umowy zawartej z polskim rządem w Londynie Marian Milsztajn dociera do Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, gdzie pracuje w fabryce, ale zabiega o powrót do wojska. Kiedy organizuje się wojsko polskie pod przewodem Wandy Wasilewskiej, stara się o przeniesienie. Z wojskiem tym wkracza do Lublina, gdzie zastaje gruzy dzielnicy żydowskiej i poznaje losy rodziny. Wojnę kończy, docierając do Pragi czeskiej. Marian Milsztajn wspomina o powojennej pracy w strukturach organów bezpieczeństwa publicznego w Poznaniu i Komitecie Wojewódzkim w Warszawie, odnalezieniu kuzynki w Związku Radzieckim, nastrojach antysemickich i decyzji opuszczenia Polski w 1957 roku.

Czytaj więcej