Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Teatr NN

Anna Jelinowska

Anna Jelinowska urodziła się 28 czerwca 1924 roku w Warszawie. Rodzice, Zofia i Stefan byli nauczycielami. Szkołę powszechną oraz Państwowe Żeńskie Gimnazjum imienia Emilii Plater ukończyła w Grodnie przed wybuchem II wojny światowej. Brała udział w konspiracji w czasie II wojny światowej oraz w powstaniu warszawskim. Po kapitulacji stolicy trafiła na rok do KL Ravensbrück. W 1945 roku wróciła do Polski i rozpoczęła studia w Poznaniu. Po pierwszym roku, w 1946 roku przeniosła się na Wydział Rolny Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu. Tytuł magistra inżyniera otrzymała w 1949 roku. Pracowała w Państwowym Instytucie Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego w Czechnicy k. Wrocławia. W 1955 roku została przeniesiona do Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Tam pracowała aż do przejścia na emeryturę w 1990 roku.

Anna Jelinowska - relacja świadka historii

W relacji Anna Jelinowska wspomina swoją najbliższą rodzinę i opisuje wielokulturowość Grodna, jego mieszkańców różnych religii i narodowości koegzystujących razem. Opowiada o nauce i nauczycielach Państwowe go Gimnazjum Żeńs kiego imienia Emilii Plater w Grodnie . Z relacji możemy dowiedzieć się jak wygl ądała obrona Grodna w 1939 roku, okupacji radzieckiej i nauce w szkole według systemu sowieckiego. Świadek historii opowiada o agresji Niemiec na ZSRR i walkach o miasto. Anna Jelinowska w czasie okupacji niemieckiej była przydzielona do pomocy w szpitalu, z czym wiąże się poznanie Hiszpanów z tak zwanej Bluea Division, o c zym również opowiada w relacji. Z opowiadania świadka historii dowiemy się o jej pracy w urzę dzie niemiecki, udziale w tajnych kompletach oraz działalności konspiracyjnej za którą musiała uciekać razem z matką do Warszawy. W relacji opisany jest również przebieg Powstania Warszawskiego w którym Anna Jelinowska brała udział oraz o kapitulacji i wyw ózce powstańców do obozów na terenie Rzeszy.

Czytaj więcej

Anna Jelinowska - relacja świadka historii

W relacji Anna Jelinowska opowiada o pobycie w obozie dla kobiet KL Ravensbrück oraz podobozie w miejscowości Königsberg . Opisuje warunki w życia w obozie, pracę przymusową, wspomina współwięźniarki i załogę obozu oraz pobyt w szpitalu obozowym. Z relacji dowiadujemy się jak wyglądała ewakuacja obozu oraz wejście wojsk radzieckich. Anna Jelinowska opisuje powrót do Polski, spotkanie i spotkanie z matką. W relacji wspomina o podjęciu studiów rolniczych, najpierw w Poznaniu następ nie o kontynuacji we Wrocławiu. Świadek historii wspomina swoją karierę naukową, która rozpoczęła się już na studiach i trwała nadal po przyjeździe do Puław. Opowiada o współpracownikach, pracy badawczej, samym instytucie w Puławach, wyjeździe na stypendiu m do Francji oraz wyjazdach naukowych do ZSRR w latach 50.

Czytaj więcej

Anna Jelinowska - relacja świadka historii

Z relacji Anny Jelinowskiej możemy dowiedzieć się o jej reakcji na wybór kardynała Karola Wojtyły na papieża oraz o spotkaniu w Rzymie z Janem Pawłem II. Opisuje również swoją działalność w nowopowstałej „Solidarności”, stan wojenny oraz wydarzenia i nastroje panujące pr zed wydarzeniami w roku 1989. Wspomina także o swojej działalności w Komitecie Badań Naukowych oraz próbie spisywania wspomnień o pracownikach naukowych instytutu w Puławach w celu upamiętnienia ich. Świadek historii w relacji opisuje również rodzinę matki i ojca oraz historię poznania rodziców. Wspomina miejsca zamieszkania w Grodnie przed wojną oraz swoich sąsiadów. Opisuje rozkład budynku Państwowe Gimnazjum Żeńskiego imienia Emilii Plater w Grodnie do którego uczęszczała i w którym mieszkała razem z mam ą i babcią do 1942 roku.

Czytaj więcej

Anna Jelinowska - relacja świadka historii

Anna Jelinowska opowiada o przedwojennym Grodnie – spotkaniach towarzyskich w grodzieńskim mieszkaniu, życiu kulturalnym, ulubionych miejscach, ulicy Dominikańskiej i placu Batorego, zakładach przemysłowych. Zwraca uwagę na wielokulturowość miasta, wymieniając takie nacje jak Żydzi, Białorusini, Rosjanie, Tatarzy, Karaimi, Cyganie, a także przywołując szkolne koleżanki. Z mnogością nacji wiąże się również wielość języków, które można było usłyszeć na przykład podczas zakupów na targu. Mowa również o edukacji i wakacyjnych wyjazdach szkolnych. Pojawia się opowieść o wyjeździe do Berlina w 1936 roku – zwiedzaniu miasta, szlifowaniu języka niemieckiego, ale też o panującym tam antysemityzmie i wyczuwalnej atmosferze zastraszenia. Anna Jelinowska opowiada szerzej o społeczności żydowskiej, wspomina znajomą rodzinę Birgerów i uczestnictwo w świątecznej kolacji podczas pobytu w ich domu. W relacji mowa również o dzielnicy żydowskiej i utworzeniu gett przez Niemców oraz o mieszkaniach pożydowskich zamieszkiwanych podczas okupacji niemieckiej.

Czytaj więcej

Anna Jelinowska - relacja świadka historii

Anna Jelinowska opowiada o przedwojennym Grodnie, podkreślając współistnienie w mieście wielu wyznań – prawosławnych, żydów, ewangelików – a także obecność małżeństw mieszanych. Uwagę poświęca również stacjonującemu w garnizonie wojsku, darzonemu sympatią mieszkańców. W relacji dużo miejsca poświęcono czasom wojennym – wybuchowi II wojny światowej, pomocy w obsłudze zgłaszających się do wojska żołnierzy, pomocy w szpitalu wojskowym, problemom z zaopatrzeniem w żywność, życiu pod okupacją radziecką, wywózkom ludności polskiej w głąb ZSRR, wybuchowi wojny niemiecko-radzieckiej. Anna Jelinowska wspomina bombardowanie Grodna 22 czerwca 1941 roku i ucieczkę z matką poza miasto, powrót do zajętej przez Niemców kamienicy, a także pracę w zarządzie miasta otrzymaną dzięki znajomości języka niemieckiego. Mowa również o getcie w Grodnie i pomocy uciekającym podczas likwidacji getta Żydom. Relacja opowiada też o działalności konspiracyjnej i tajnym nauczaniu. Ostatnia część relacji dotyczy życia w okupowanej Warszawie, powstania warszawskiego i towarzyszącej mu atmosfery oraz przetransportowania do obozu w Pruszkowie.

Czytaj więcej

Anna Jelinowska - relacja świadka historii

Anna Jelinowska opowiada o działalności konspiracyjnej w okupowanym Grodnie – pracy w Biurze Informacji i Propagandy polegającej na powielaniu docierających z Warszawy egzemplarzy „Biuletynu Informacyjnego”, śledzeniu niemieckich informacji urzędowych i przekazywaniu ich do szefa wywiadu, przygotowywaniu materiałów dla tajnej podchorążówki, uczestnictwie w kursie sanitarnym. Na uwagę zasługuje fakt, że powielanie materiałów odbywało się w oficjalnym miejscu pracy – niemieckim zarządzie miasta. Większa część relacji poświęcona jest pobytowi w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück i należącym do niego podobozie w Königsberg in Neumark. Anna Jelinowska wspomina transport do obozu, warunki panujące na miejscu, długotrwałe apele, pracę, stosunek personelu do więźniarek, wyżywienie. Mowa również o towarzyszkach niedoli i wytwarzających się między nimi więziach, a także o wpływie przeżyć obozowych na późniejsze życie. Kolejna część relacji dotyczy powojennej rzeczywistości w Polsce – czasów studenckich, pracy w Państwowym Instytucie Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego, obchodów świąt państwowych, pochodów pierwszomajowych, problemów z zaopatrzeniem i kolejek, podsłuchiwania rozmów telefonicznych, puławskich pomników. Pojawia się również wspomnienie wyjazdu do Francji w 1964 roku i porównanie tamtejszych realiów z Polską okresu PRL-u.

Czytaj więcej

Anna Jelinowska - relacja świadka historii

W relacji Anna Jelinowska opisuje przyjazd do Puław, waru nki mieszkaniowe jakie otrzymała po przyjeździe oraz pracę w IUNG -u. Wspomina reakcję współpracowników na nowych pracowników Instytutu oraz porównuje pracę w puławskim ośrodku z Wrocławiem, z którego przyjechała. Świadek historii opisuje wygląd miasta po s woim przyjeździe i najbliższą okolicę miejsca zamieszkania. Z relacji dowiemy się jak funkcjonowała poczta, sklepy oraz targowiska w Puławach w PRL -u. Świadek historii opowiada o próbach integracji z miejscową ludnością za pomocą przynależności do PTTK ora z ruchu oazowego. Anna Jelinowska w relacji opisuje karierę zawodową od momentu ukończenia studiów oraz przymusowe kontakty z SB, spowodowane chęcią wyjazdu na zagraniczne staże. Z relacji dowiemy się także o powstaniu Zakładów Azotowych, ich wpływie na śr odowisku i mieszkańców oraz na rozwój Puław. Anna Jelinowska wspomina działalność w Komisji Zakładowej „Solidarność” oraz okres stanu wojennego. Na koniec relacji świadek historii dzieli się swoją refleksją na temat XX wieku i życia.

Czytaj więcej