Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Teatr NN

Alojzy Leszek Gzella

Alojzy Leszek Gzella - fotografia świadka historii
Alojzy Leszek Gzella - fotografia świadka historii (Autor: Czajkowski, Tomasz)

uczestnik Powstania Warszawskiego w drużynie pocztowej Szarych Szeregów (hufiec Śródmieście), absolwent KUL, polonista, od 1956 r. dziennikarz. Był w gronie założycieli i pierwszych pracowników „ Kuriera Lubelskiego ” , powstałego w marcu 1957 r. Od 13 grudnia 1981r. do 1989r. pozbawiony możliwości wykonywania zawodu. Nieprzerwanie w latach 1981-1992 prezes Oddziału Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich w Lublinie, które działało także w stanie wojennym i po jego zawieszeniu, mimo formalnego zdelegalizowania. Członek Lubelskiego Komitetu Obywatelskiego „ Solidarności ” . Redaktor „ Wiadomości Diecezjalnych Lubelskich ” . Od lipca 1990 r. redaktor naczelny „ Dziennika Lubelskiego ” . Z pasji teatralnych narodziła się monografia poświęcona Teatrowi im. J. Osterwy w Lublinie, która przez niego redagowana ukazała się pt.: Jego siła nas urzekła. Szkice i wspomnienia z dziejów lubelskiego teatru (Wydawnictwo lubelskie, 1984) Zajmuje się historią prasy (Prasa Lubelska 1944 - 1974, Wyd. Lubelskie), prowadził wykłady z zakresu prasoznawstwa w KUL. Współredagował książkową relację z pobytu Papieża pt. Ojciec św. w Lublinie (wydawnictwo Diecezjalne Lubelskie, 1987). W 1989 r. w rocznicę wybuchu II wojny światowej wydał album pt. Oni bronili Lublina w 1939 r.

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

Leszek Gzella opowiada o losach rodziny podczas II wojny światowej – o tułaczce z matką mającej na celu połączenie się z ojcem, który uciekł z obozu jenieckiego, o dotarciu w 1940 roku do Warszawy i życiu tam do końca powstania warszawskiego, o powrocie w rodzinne strony w 1945 roku. Kolejne tematy poruszane w relacji to lata powojenne na Pomorzu, edukacja, wybór studiów, a następnie przyjazd do Lublina i rozpoczęcie studiów na filologii polskiej KUL. Leszek Gzella wspomina profesorów, kolegów, życie w akademiku, zaangażowanie w działalność PTTK i klubu wysokogórskiego. Opowiada o poszukiwaniu pracy po studiach, początkach „Kuriera Lubelskiego” i pracy w redakcji do momentu ogłoszenia stanu wojennego. W relacji mowa również o zaangażowaniu w Duszpasterstwo Środowisk Twórczych i Lubelski Klub Rotariański, pracy na stanowisku redaktora naczelnego w „Dzienniku Lubelskim” oraz działalności prasoznawczej.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

Leszek Gzella opowiada o rodzinie i terenach, z których się wywodzi, zwracając uwagę na ich wielokulturowość, o atmosferze w przededniu II wojny światowej, wybuchu wojny, tułaczce wojennej, życiu w okupowanej Warszawie. Wspomina także warszawskie getto, dymy widoczne z okien mieszkania na Marszałkowskiej podczas powstania w getcie, ukrywanie Żyda w piwnicy, stosunek Polaków do sytuacji Żydów podczas wojny. Mowa również o transportach dzieci Zamojszczyzny i próbach ich wykupu od niemieckich kolejarzy, a także przeprowadzonej przez Niemców akcji zabójstwa akowca mieszkającego w tym samym budynku.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

W relacji Alojzy Leszek Gzella opowiada o latach wojny spędzonych w Warszawie. Wspomina działalność konspiracyjną rodziców oraz wybuch powstania warszawskiego. Opowiada o swojej działalności w Szarych Szeregach, roznoszeniu listów w poczcie polowej. Świadek historii wspomina niebezpieczeństwa związane z przenoszeniem listów oraz reakcje adresatów na informacje zawarte w przesyłkach. Z relacji możemy się również dowiedzieć o przebiegu powstania w dzielnicy Śródmieście oraz o Polskiej Armii Ludowej, która nie brała udziału w walkach. Alojzy Leszek Gzella opowiada o końcu powstania i wysiedleniu ludności cywilnej z Warszawy. Z relacji dowiemy się o powojennych losach świadka historii i jego rodziny na Pomorzu.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

Relacja dotyczy Lublina w latach 50., Leszek Gzella zwraca uwagę na jego architektoniczną odmienność od rodzinnego Pomorza, prowincjonalność miasta, jego zapóźnienie, przejawiające się na przykład w rodzaju i stanie nawierzchni ulic. Opowiada również o Starym Mieście, jego zniszczeniach oraz pracach renowacyjnych przeprowadzanych z okazji obchodów 10-lecia PRL. W relacji pojawiają się również wspomnienia o głównych arteriach Lublina – Krakowskim Przedmieściu i Alejach Racławickich, które były regularnie przemierzane w drodze z akademika na KUL. Oddzielnym tematem są studia na KUL-u – Leszek Gzella opowiada o zajęciach, profesorach, szczególnie o profesor Irenie Sławińskiej, o kołach studenckich, działalności w PTTK i klubie wysokogórskim i związanych z tym wędrówkach po Lubelszczyźnie i innych regionach Polski. Poruszona została również kwestia problemów z zatrudnieniem po studiach na KUL-u. W relacji pojawia się również wspomnienie o byłym niemieckim obozie koncentracyjnym na Majdanku i więzieniu na Zamku Lubelskim.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

Pierwsza część relacji poświęcona jest przygotowaniom do obchodów 10-lecia PRL – Leszek Gzella opowiada o pracach renowacyjnych na lubelskim Starym Mieście, podkreślając ich powierzchowność, przywołuje również postać lubelskiego artysty malarza Władysława Filipiaka. W relacji mowa również o przemianach lat 50., pracy w redakcji „Słowa Powszechnego”, Stowarzyszeniu PAX, powojennej prasie lubelskiej, wyborze zawodu dziennikarza, a także o początkach „Kuriera Lubelskiego”.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

W relacji Alojzy Leszek Gzella mówi o wydarzeniach w Lublinie w 1956 roku, które miały miejsce na miasteczku akademickim. Rozluźnienie atmosfery w kraju spowodowało możliwość stworzenia gazety jaką był „Kurier Lubelski”, o czym mówi świadek historii. Wspomina o ludziach, którzy współtworzyli gazetę i o tym jaki charakter miał mieć nowo powstały tytuł. Nawiązuje do sprawy morderstwa małżeństwa Gorzelów, której opisanie pomogło „Kurierowi Lubelskiemu” zdobyć czytelników na rynku lubelskim. Alojzy Leszek Gzella opisuje cenzurę w pracy dziennikarza, na co cenzorzy zwracali uwagę oraz jakie miał osobiste doświadczenia z cenzurą w czasie pracy w „Kurierze Lubelskim”. Świadek historii opowiada również o prasie w latach 80. w PRL-u.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

W relacji Alojzy Leszek Gzella mówi o cenzurze w pracy dziennikarskiej, na czym polegały ingerencje cenzorskie w „Kurierze Lubelskim” i „Wiadomościach Diecezjalnych”. Wspomina o końcu cenzury, możliwości podejmowania tematów, które wcześniej nie mogły być drukowane. Opowiada również o archiwalnych numerach „Kuriera Lubelskiego” jakie posiada w swoich zbiorach.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

W relacji Alojzy Leszek Gzella opowiada o pracy w „Kurierze Lubelskim” w dziale kultury, co należało do jego obowiązków, to znaczy recenzje, zapowiedzi oraz wywiady z aktorami przyjeżdżającymi do Lublina. Opowiada o nowych dodatkach uruchomionych w gazecie jako przykład próby kształtowania opinii na różne tematy. Z relacji dowiadujemy się o pracy w sekretariacie redakcji jaką również wykonywał Alojzy Leszek Gzella. W relacji świadek historii opowiada o rubryce w „Kurierze Lubelskim” pt. „Kto bronił Lublina?”, o informacjach jakie tam zamieszczano i współpracy z czytelnikami. Gzella wspomina również historię prasy na Lubelszczyźnie. Świadek historii opowiada o życiu kulturalnym w Lublinie, o instytucjach kultury i ich działalności,wspomina również o cenzurze w teatrach lubelskich. Wspomina o klubie Nora jako stałym elemencie życia kulturalnego w mieście oraz miejsca spotkań dziennikarzy prasowych i radiowych oraz aktorów. Wymienia stałych bywalców klubu oraz formy działalności lokalu.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

Leszek Gzella opowiada o klubie Nora – zasadach jego funkcjonowania, tworzącym go środowisku, występującym w nim kabarecie Czart, toczącym się tam życiu zawodowym i towarzyskim. W relacji poruszony został temat obchodów świąt państwowych, takich jak 3 Maja, 22 Lipca, Dzień Kobiet, z którymi wiązały się charakterystyczne dla tamtego okresu pochody, prelekcje, czy pojawiające się możliwości dodatkowych zakupów. Leszek Gzella opowiada o lubelskim życiu teatralnym – Teatrze im. Juliusza Osterwy pod kierownictwem Jerzego Torończyka, wyjazdach ze spektaklami do Lwowa, scenie Reduta, miesięczniku „Dialog”, Teatrze Muzycznym, a także o kawiarni Feliksa Widelskiego. Pojawia się również temat cenzury i związanych z nią ograniczeń w pracy dziennikarskiej, kontaktów środowiska dziennikarskiego z przedstawicielami władzy PRL i kwestia przynależności partyjnej w środowisku dziennikarskim.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

W relacji Alojzy Leszek Gzella porusza temat kinematografii lubelskiej w czasach PRL-u. Opisuje istniejące kina w Lublinie, koników sprzedających bilety oraz ingerencję władzy w repertuar kinowy. W relacji znajdziemy również informacje o Dyskusyjnym Klubie Filmowym przy Fabryce Samochodów Ciężarowych w Lublinie. Z relacji dowiemy się również jak funkcjonował klub MPiK w czasach PRL-u. Świadek historii wspomina również restauracje Ewę jako miejsce spotkań dziennikarzy „Kuriera Lubelskiego”. Świadek historii wspomina o recenzjach jakie pojawiały się w „Kurierze Lubelskim” i nawiązuje do przedwojennych recenzji autorstwa Józefa Czechowicza. Sama postać Czechowicza zostaje przywołana za sprawą fragmentu ze wspomnieniami Wiktora Ziółkowskiego, Kazimierza Jaworskiego i Wacława Gralewskiego. Z relacji również dowiemy się więcej o Wiktorze Ziółkowskim. Alojzy Leszek Gzella opowiada o obchodach milenijnych w kraju i informacjach jakie „Kurier Lubelski” mógł przekazywać na ten temat. Wspomina również wydarzenia roku 1968, manifeście studentów i wyjazdach Żydów z Polski. Przybliża postać Sary Nomberg-Przytyk. Wspomina również o niewielkiej społeczności Żydów po wojnie w Lublinie.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

Leszek Gzella opowiada o swojej opozycyjnej postawie wobec rzeczywistości, przejawiającej się m.in. wyborem uczelni – Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, działalnością harcerską, przynależnością do koła solidarnościowego w „Kurierze Lubelskim”. W relacji mowa również o kontaktach służbowych z Zarządem Regionu Środkowo-Wschodniego NSZZ „Solidarność” – otwartości wobec dziennikarzy, łatwości dostępu do przedstawicieli zarządu. Pojawia się wspomnienie wizyty Czesława Miłosza i Lecha Wałęsy na KUL-u w 1981 roku oraz działalności w Duszpasterstwie Środowisk Twórczych.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

Leszek Gzella opowiada o przygotowaniach związanych z organizacją wizyty Jana Pawła II w Lublinie w 1987 roku i aktywnym w nich uczestnictwie, o problemach, z jakimi zmagali się organizatorzy, o działaniach władz i relacjach prasy. W relacji mowa również o czasach przełomu 1989 roku, działalności Komitetu Obywatelskiego w Lublinie, nastrojach przedwyborczych, wyborach 4 czerwca i związanej z nimi atmosferze entuzjazmu. Leszek Gzella dzieli się również swoją refleksją na temat Lecha Wałęsy.

Czytaj więcej

Alojzy Leszek Gzella - relacja świadka historii

W relacji Alojzy Leszek Gzella opowiada o początkach pracy jako dziennikarz w „Słowie Powszechnym” w latach 50. w Lublinie. Następnie przechodzi do historii powstania „Kuriera Lubelskiego” na fali wydarzeń z 1956 roku. Opisuje stosunek redakcji „Sztandaru Ludu” i władzy do nowo powstałej gazety. Nawiązuje do sprawy morderstwa małżeństwa Gorzelów, której opisanie pomogło „Kurierowi Lubelskiemu” zdobyć czytelników na rynku lubelskim. Z relacji możemy się dowiedzieć również o rzeczywistości komunistycznej, o braku niezależności, ingerencji władzy i cenzury w prace dziennikarza. Z relacji dowiemy się także o tym w jaki sposób władza radziła sobie z problemem bezrobocia w czasie PRL-u.

Czytaj więcej

Zdjęcia