Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Teatr NN

Helena Grynszpan

Helena Grynszpan - fotografia świadka historii
Helena Grynszpan - fotografia świadka historii (Autor: Czajkowski, Tomasz)

Helena Grynszpan, z domu Waksman, urodziła się 28 lutego 1926 roku w Lublinie. Mama Henia, z domu Cwibel, pochodziła z Chełma. Ojciec, Samuel, urodził się w Lubomlu. W domu było czworo dzieci – Josef, Czesława, Nadzieja oraz najmłodsza Helena. Do 1940 roku rodzina Waksmanów mieszkała w Lublinie na ulicy Narutowicza 20. Pani Helena ukończyła szkołę powszechną nr 9 im. Narcyzy Żmichowskiej. Pierwsze tygodnie nauki w gimnazjum Czarneckiej na ulicy Bernardyńskiej przerwał wybuch II wojny światowej. W 1940 roku wraz z rodziną została wyrzucona z mieszkania i zmuszona do zamieszkania na terenie getta w Lublinie – początkowo na ulicy Lubartowskiej 2, a następnie, po zmniejszeniu granic getta, na ulicy Złotej 5. Podczas wysiedlenia Żydów z Lublina, Waksmanowie zostali zabrani do obozu pracy w Siedliszczu, gdzie pracowali w kamieniołomach. Podczas transportu Żydów z Siedliszcza do obozu zagłady w Sobiborze pani Helena, wraz ze starszą siostrą i kuzynką, wyskoczyła z furmanki. Po odnalezieniu matki, która ukrywała się w pobliskiej wsi, wszystkie wróciły do Lublina. W Lublinie Helena Grynszpan znalazła schronienie w domu u pani Kozłowskiej przy ulicy Kościuszki, natomiast matka z siostrą mieszkały u pani Sokołowskiej przy ulicy Bychawskiej 113. Po wyzwoleniu Lublina Helena Grynszpan wyjechała do Łodzi. Tam założyła rodzinę – wyszła za mąż i urodziła syna. Po fali antysemityzmu i represji antyżydowskich postanowili w 1957 roku wyjechać do Izraela, gdzie zamieszkali w Aszdod, a następnie w Ramat Ganie.

Helena Grynszpan - relacja świadka historii

W relacji Helena Grynszpan, z domu Waksman, opowiada o swoim dzieciństwie i domu rodzinnym przy ulicy Narutowicza 20 – wspomina swoich rodziców, rodzeństwo oraz babcię ze strony matki, opisuje tradycje i święta żydowskie obchodzone w domu. Ważną rolę odgrywają wspomnienia dotyczące Szkoły Powszechnej nr 9 im. Narcyzy Żmichowskiej oraz szkolnych koleżanek, m.in. Basi Siwkówny, bliźniaczek Heski i Peski Perec, Róźki Grynberg praz Zosi Lederman. Pani Helena przywołuje smaki z dzieciństwa – kwaśne jabłka, macę, cebularze i ciepłe bułeczki bubałech. Wspomnienia wojenne dotyczą represji niemieckich wymierzonych wobec Żydów, wyrzucenia z mieszkania przy ul. Narutowicza, przeprowadzki na teren getta, najpierw na ulicę Lubartowską 2, a następnie Złotą 5, oraz wysiedlenia rodziny z Lublina do obozu pracy w Siedliszczu. Część relacji poświęcona jest ucieczce z transportu do Sobiboru, ukrywaniu się na wsiach, m.in. w Marysinie, i powrocie do Lublina. Helena Grynszpan wspomina czas ukrywania się w piwnicy w domu u pani Kozłowskiej przy ulicy Kościuszki, oraz miejsce ukrywania się swojej matki i siostry, które mieszkały u pani Sokołowskiej przy ulicy Bychawskiej 113. W relacji mowa także o wyzwoleniu Lublina, powojennych losach rodziny, śmierci matki i przeprowadzce do Łodzi. Helena Grynszpan opisuje relacje polsko-żydowskie w powojennej Polsce, antysemityzm, którego doświadczyła mieszkając w Łodzi i decyzję o wyjeździe z Polski do Izraela w 1957 roku. Kolejnym tematem tej część relacji są trudne początki życia na emigracji – kłopoty ze znalezieniem pracy i nieznajomość języka hebrajskiego oraz trudne wspomnienia dotyczące okupacyjnej przeszłości.

Czytaj więcej