Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Teatr NN

Przekroczenie granicy na Bugu - Joseph Tauber - fragment relacji świadka historii WideoWideoTekst

Przyjechaliśmy do Piask, przenocowaliśmy tam, bo nie można było jechać w nocy. Rano wstaliśmy, zaczęliśmy iść do Chełma, [tam] też przenocowaliśmy, bo trwało to cały dzień. Rano postanowiliśmy iść do granicy. Do Świerży, [to] małe miasteczko, które znajduje się na samej granicy. [Gdy] przyszliśmy, już było przed wieczorem, spotkaliśmy Niemców i słychać było: „Alles Juden, alles Juden. – Wszyscy Żydzi są tu.”. Dzień przedtem, w nocy, był pogrom. Jak myśmy przyjechali, to całe te ulicy [przy] których mieszkali Żydzi były...

Czytaj więcej

Pobyt w wojsku - Stanisław Struzik - fragment relacji świadka historii Tekst

Po skończeniu seminarium, skończyłem je w [19]29 roku, miałem już dwadzieścia dwa lata, byłem powołany do wojska. Na razie byłem w wojsku w Śremie, baon podchorążych rezerwy piechoty, no i tam do końca nie dobyłem, po sześciu tygodniach dostałem tę jedną belkę, znaczy starszy strzelec, czy jak tam to nazywali. Później przysłali mi rodzice pieniądze, żeby sobie lepsze ubranie wojskowe kupić, myśmy mieli tam te mieszkania żołnierskie, tak że każda drużyna miała swój pokój, względnie dwa, więc włożyłem w regulaminy...

Czytaj więcej

Spotkanie z ojcem, powrót do Lublina i wyjazd do Palestyny - Mosze Opatowski - fragment relacji świadka historii Tekst

Do wojska nie poszedłem. Przyjechałem do Włodzimierza, przypadkowo spotkałem mego ojca. To znaczy, jak jechałem na tych wozach, na ciężarówkach, miałem zdjęcia, do dzisiejszego dnia [mam], mego ojca, matki, sióstr i tak dalej. Pytałem, czy znają takiego człowieka, który mieszka we Włodzimierzu. Przyjechaliśmy do Włodzimierza, zszedłem z ciężarówki, stał policjant. Zapytałem, czy on zna takiego pana. Powiedział: „Tutaj mieszkają Żydzi, niech pan wejdzie na górę, to panu powiedzą”. Weszliśmy na górę, to ta pani mówi: „Tak, ja go znam, on...

Czytaj więcej

Początek wojny, początek podróży - Janusz Swinarski - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Urodziłem się w Bielsku Podlaskim w czerwcu 1931 roku. Mój ojciec Czesław był komisarzem Policji Państwowej w Łęczycy od 1937 roku. Po wybuchu wojny w 1939 roku otrzymał rozkaz wyjazdu z rodziną samochodem służbowym z Łęczycy do Lublina. Następnie w Lublinie skierowano go do Kowla, miał dołączyć do ciągnącego wojska w kierunku Włodzimierza Wołyńskiego. Jak się okazało, to było później do przejścia granicznego z Rumunią. We Włodzimierzu zatrzymaliśmy się na terenie jednostki wojskowej artylerii przeciwlotniczej polskiej i tam spędziliśmy dwa...

Czytaj więcej

Ucieczka z okupowanego Zamościa - Israel Mendelson - fragment relacji świadka historii Tekst

W [19]40 roku Niemcy wzięli wszystkich młodych Żydów do koszar. Nie dali im jeść, nic nie dali. Myśmy mieszkali w domu trzypiętrowym, ja byłem na trzecim piętrze i schowałem się. Mnie nie wzięli do koszar. Getto było na Nowym Mieście, było bardzo źle. Kiedy ja uciekłem, kupiłem cukier, sto kilo. Kiedy Niemcy przyszli, w magazynach państwowych był cukier, była mąka. Oni sprzedali. Niemcy ubili mojego ojca. On był w sklepie, miał brodę. Oni chcieli, żeby nie było brody. On uderzył...

Czytaj więcej

Podróż z Włodzimierza do Lublina z kwarantanną w Chełmie - Włodzimierz Chętko - fragment relacji świadka historii WideoTekst

W tym okresie wszyscy, którzy przejeżdżali z Wołynia na Lubelszczyznę, jechali pociągiem. Ruscy dowieźli nas do Uściługa wagonami towarowymi prując wszystkie łachy, grabiąc wszystko co się jeszcze dało przed przekroczeniem granicy. Na piechotę przechodziliśmy przez ten most, po drugiej stronie stał już pociąg. Stał pociąg osobowy, trzecia klasa –takie przestronne drzwi na jedną i drugą stronę, Niemcy elegancko ubrani, ze sznurkami zamiast pasów przy karabinach. Pociąg niemiecki zawiózł nas do Chełma na kwarantannę. Kwarantanna trwała 3 dni. Golili, myli, prali,...

Czytaj więcej

Z Włodzimierza Wołyńskiego do Lublina - Włodzimierz Chętko - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Ojciec mój znalazł sobie sympatię – Helenę, późniejszą żonę, która mieszkała ze swoimi rodzicami na ulicy Królewskiej 7. I na tej ulicy Królewskiej 7 w czasie okupacji ja później też mieszkałem. Ta ulica sąsiadowała przez podwórko z kościołem Jezuitów. Mój dziadek - ojciec mojej matki, miał zakład krawiecki, tylko i wyłącznie dla księży. W ramach specjalizacji miał takiego Żyda, który nazywał się Krimcholc, który mieszkał na Starym Mieście w Lublinie. I nawet już jak się getto zrobiło w Lublinie, to...

Czytaj więcej

Relacje polsko-żydowskie we Włodzimierzu Wołyńskim - Włodzimierz Chętko - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Na pewno był negatywny stosunek do Żydów. Aczkolwiek można dodać –przychodziły dla przykładu jakieś święta, to moja mama specjalnie na święta Bożego Narodzenia zapraszała do domu starą Żydówkę, żeby przygotowała ryby. Pamiętam ją jak dziś, w rudej peruce. Żadnych „samów”ani innych marketów nie było, pod koszarami były żydowskie sklepy. Panie z rodzin wojskowych zamawiały wszystko u starego Żyda, który nazywał się Katz. I Katz z koszykiem na ręku po tych koszarach chodził i zgodnie z zamówieniem przynosił jajka, kury, co...

Czytaj więcej

We Włodzimierzu Wołyńskim mieszkaliśmy do 1939 roku - Włodzimierz Chętko - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Włodzimierz Chętko, urodzony 8 września 1924 we Włodzimierzu Wołyńskim, nie jak we wszystkich dokumentach figuruje [19]26 rok, miejsce urodzenia Sarny. We Włodzimierzu Wołyńskim [mieszkaliśmy] do roku [19]39 z małą przerwą. Ojciec mój, będąc oficerem, był we Włodzimierzu i miał dwuletnią przerwę w pobycie, bo był przeniesiony przed wojną na olbrzymi poligon pod Poznaniem w Biedrusku. I to jedyna przerwa, tak to cały czas, praktycznie do wiosny [19]40 roku byłem we Włodzimierzu. Tam chodziłem w koszarach 23. Pułku Piechoty. Była szkoła...

Czytaj więcej

Ten bolesny rozdział trzeba zamknąć - Waldemar Michalski - fragment relacji świadka historii Tekst

Recenzując ostatnio powieść pani Oksany Zabużko „Muzeum porzuconych sekretów” zwróciłem uwagę, że to dzieło dotyczy tylko fragmentu tego, co się działo na Wołyniu, na Podolu i w wymiarze działalności UPA. Zabużko ograniczyła się tylko do relacji ukraińsko-sowieckich. A więc lata 1946–947, czyli walka z Sowietami. Natomiast całkowicie wyeliminowała bandycką eksterminację etniczną Polaków dokonaną przez UPA. Ten rozdział nie istnieje w jej powieści zupełnie. Pozwoliłem sobie zakończyć recenzję stwierdzeniem, że Ukraina słusznie cieszy się dzisiaj wolnością, ale tę wolność uzyskała w...

Czytaj więcej

W czasie wędrówek przydarzały się nam też wydarzenia optymistyczne - Waldemar Michalski - fragment relacji świadka historii Tekst

W czasie tych wędrówek czasami zdarzały się nam (szczególnie dla mnie, jak pamiętam) różne wydarzenia, które miały wymiar prawie optymistyczny. Mianowicie w nocy na furmance przejeżdżaliśmy przez bagna, znajdujące się gdzieś w okolicy miejscowości Swojczów. Mnie położono obok mojego sześciomiesięcznego brata, ubranego w biały becik. Spałem. Fura kołysała się po bagiennych kępach. Rodzice szli obok furmanki. Ojciec prowadził konia, a mama szła gdzieś z przodu, wierząc, że my, dzieci, śpimy na furmance. Rano, kiedy zaczęło świtać, mama stwierdziła, że na...

Czytaj więcej

W naszej rodzinie były małżeństwa polsko-ukraińskie - Waldemar Michalski - fragment relacji świadka historii Tekst

Dziadkowie mieli pięcioro dzieci. Wszyscy urodzili się w Owadnie. O tym, jak bardzo poważne było nasze zagrożenie w czasie wojny, świadczył także fakt, że w naszej rodzinie były małżeństwa polsko-ukraińskie. We Włodzimierzu Wołyńskim mieszkali kuzyni Sylwester i Anna Zienkiewiczowie: żona Ukrainka, mąż Polak. W ich domu mówiono, że kiedyś, w czasie wojny, trzeba było się ukrywać i uciekać, bo mogli przyjść Ukraińcy i kazać na przykład zamordować męża czy dzieci. Oni też się ukrywali po różnych miejscowościach. Nie przyjechali do...

Czytaj więcej

Zagrożenie ze strony UPA było poważne - Waldemar Michalski - fragment relacji świadka historii Tekst

Zagrożenie ze strony UPA było poważne i niosło ze sobą straszne konsekwencje. W 1943 roku, o ile sobie przypominam, we Włodzimierzu Wołyńskim zamordowano prawosławnego biskupa Michała Tarnawskiego. On potępiał bandytyzm UPA. W rewanżu za to po prostu go zamordowano, powieszono. Człowieka, który apelował, że wszyscy jesteśmy chrześcijanami i nie godzi się mordować braci, z którymi przez wiele lat żyło się razem. To nie jedyny przypadek. Gdy w jakimś momencie na naszej drodze znalazł się Kisielin, to przyszła wiadomość, że w...

Czytaj więcej

Polska samoobrona w Bielinie - Waldemar Michalski - fragment relacji świadka historii Tekst

Po spaleniu Marianówki zaczęliśmy myśleć o jakimś zabezpieczeniu na przyszłość. To był 1943 rok. Wokół Włodzimierza płonęło około stu miejscowości. To była zorganizowana masowa akcja mordowania Polaków. Wtedy rodzice doszli do wniosku, że trzeba szukać miejsca, gdzie jest dobrze zorganizowana polska samoobrona. Ojciec pracował jako urzędnik w gminie i miał trochę znajomości w terenie. Dowiedział się, że w Bielinie organizuje się samoobrona. Zdecydował, że trzeba tam pojechać. Miał w tej miejscowości znajomego młynarza, który nazywał się Mech. Byliśmy u niego...

Czytaj więcej

Pobyt w czeskiej wsi Kupiczów - Waldemar Michalski - fragment relacji świadka historii Tekst

W kwietniu 1943 roku rozpoczęliśmy naszą wędrówkę po różnych okolicznych miejscowościach. Były to najpierw Kiwerce, potem Swojczów, Rożyszcze… Przeważnie przemieszczaliśmy się lasami i przez tereny bagienne. Mieliśmy dużo szczęścia w peregrynacji po lasach, po punktach samoobrony. Bo nigdy nie było pewności, czy bezpiecznie dojedziemy do jakiegoś lasu czy do bagien, żeby się schować. Zawsze musieliśmy liczyć na tak zwaną opatrzność. Zresztą mama była osobą wierzącą, więc bardziej wierzyła w to, że modlitwa czyni cuda. Dziadkowie także. W końcu trafiliśmy do...

Czytaj więcej

Spalenie wsi Marianówka przez banderowców - Waldemar Michalski - fragment relacji świadka historii Tekst

Gdy już mieszkaliśmy we Włodzimierzu, mówiło się, że może nastąpić napad banderowców i bulbowców. Że wcale nie jest takie pewne pomieszkiwanie w niewielkim miasteczku. Już na jego obrzeżach pojawiały się przypadki mordowania polskich rodzin. Oczywiście mówiło się, że zrobili to banderowcy, którzy w ten sposób sygnalizowali swoją gotowość ataku na Włodzimierz. Na szczęście do tego nie doszło. Ale rodzice byli tym przerażeni. Doszli do wniosku, że będzie bezpiecznie, jeśli pojedziemy na jakąś małą wieś, gdzie w większości mieszkają Polacy i...

Czytaj więcej

Dziadkowie mieli bardzo tolerancyjne stanowisko do wiary prawosławnej - Waldemar Michalski - fragment relacji świadka historii Tekst

Dziadkowie byli unitami. Po 1875 roku siłą rzeczy stali się prawosławni. Ale nigdy nie przeszli na tę wiarę z własnej woli. Po prostu zostali do tego zmuszeni. Opowiadali, że odmowa groziła wydziedziczeniem, wypędzeniem z gospodarstwa. Można było zostać zesłanym na Syberię –pamiętajmy, że były to czasy zaboru rosyjskiego w dziewiętnastym wieku. I siłą rzeczy z czasem, po pewnym (jakby konspiracyjnym) uczestniczeniu w unickich spotkaniach religijnych w lasach czy w stodołach, unici zostali fizycznie zmuszeni do przejścia na prawosławie. W jakiejś...

Czytaj więcej