Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Program Historia Mówiona realizowany jest w Ośrodku „Brama Grodzka – Teatr NN” od 1998 roku. Polega on na rejestrowaniu, opracowywaniu oraz upowszechnianiu relacji mówionych dotyczących Lublina i Lubelszczyzny od dwudziestolecia międzywojennego do czasów współczesnych.

Teatr NN

Wyjazdy do Zamościa, Izbicy i Lublina - Henryk Wilczyński - fragment relacji świadka historii Tekst

Byłem w Zamościu, byłem w Izbicy. Z ojcem furmanką, jak jechał po wódkę do Zamościa, to mnie wziął, żeby zobaczyć ogród zoologiczny, tam w Zamościu przecież był. Nie w tym miejscu co teraz jest, tylko jak kto krasnostawską szosą prosto [jedzie]. W Izbicy miał Żyd, można powiedzieć, herbaciarnię, co, ale to jeszcze szaro było rano, to [ojciec] Żyda obudził, Żyd wstał, wodę zagotował, ogień był pod tym palnikiem, pod tym czajnikiem, nic nie mówił, ponalewał w kubki, ojciec zapłacił, wypiliśmy...

Czytaj więcej

Miejsca zamieszkania - W.P. - fragment relacji świadka historii Tekst

Miejsca zamieszkania Pierwsze [mieszkanie] to była ulica Wspólna 36, od urodzenia. W czasie wojny wędrowaliśmy, ponieważ dom nasz został zburzony, więc wędrowaliśmy po różnych mieszkaniach, już teraz mi nawet trudno powiedzieć. Mieszkaliśmy nawet w takim pokoju sublokatorskim, było nas 6 osób, mieszkaliśmy w jednym pokoju. A później mieszkałam na Kunickiego dłuższy czas, no i z Kunickiego właśnie wyjechałam do Zamościa. Mojego męża wzięto do wojska jako lekarza tuż po studiach na czas nieokreślony i dostał przydział do Zamościa, ja się...

Czytaj więcej

Metryka chrztu - Grzegorz Pawłowski - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Chłopiec żydowski, starszy ode mnie spotkał mnie na ulicy i spytał czy chcę żyć. Powiedziałem: „Oczywiście, że tak.”. – „To zaczekaj. Przyniosę ci metrykę chrztu polską.”. Zapytałem: „Skąd ją weźmiesz?” – „Co cię to obchodzi? Zaczekaj, ja ci ją przyniosę.”. Rzeczywiście przyniósł i ta metryka mi uratowała życie. Przy torach kolejowych w Zamościu był obóz przymusowej pracy, tam się chłopcy żydowscy zakradali. Raz przyszedłem tam do pracowni krawieckiej, Niemiec jak szedł do nich, to oni mnie nakryli płaszczem gdzieś w...

Czytaj więcej

II wojna światowa w Zamościu - Grzegorz Pawłowski - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Kiedy wybuchła II wojna światowa miałem osiem lat, byłem zapisany do szkoły powszechnej i nie poszedłem. Nasz dom, przy ulicy Mikołaja Reja 26 w Zamościu spalił się i przeszliśmy na ulicę Gminną do naszych krewnych, gdzie dano nam mały pokoiczek, do którego się wchodziło przez drugi pokój. Pamiętam [jak] Rosjanie przyszli do Zamościa. Pamiętam tych żołnierzy nawet. Mój brat z nimi pojechał, nie byłem na [jego] pożegnaniu, ale brat z nimi pojechał i dzięki temu ocalał. Natomiast [jeśli] chodzi o...

Czytaj więcej

Getto w Zamościu i wygnanie Żydów do Izbicy - Grzegorz Pawłowski - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Ciągle były akcje, pamiętam wracałem do domu, byłem w mieście i tam Niemcy stali z karabinami, śmiali się, mieli chyba pomocników, nie Niemców. Poszedłem do domu, [tam] wszyscy byli przerażeni, że coś będzie. Zaczęła się akcja, zaczęli wyganiać Żydów, ze strachu schowałem się pod łóżko. Słyszeliśmy dwa strzały gdzieś w korytarzu na zewnątrz i płacz wypędzanych. Kiedy wszystko się uspokoiło, ojciec mi powiedział, żebym wyszedł zobaczył co się dzieje. Na korytarzu leżał we krwi nasz krewny, na zewnątrz jego ojciec....

Czytaj więcej

Dzieciństwo w przedwojennym Zamościu - Grzegorz Pawłowski - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Jako małe dziecko pamiętam, [że] wybudowano piękną bóżnicę. Kiedyś byłem [w środku], wtedy występowali jacyś śpiewacy, kantorzy, podobało mi się to. Ta bóżnica została potem zburzona. Jeszcze część jej jest i jakieś przedszkole tam jest. Pamiętam jak przyszła sobota, to się przynosiło jedzenie, bo piekarnia była. Tam takie piece, gdzie przechowywano to gorące jedzenie i przynoszono po prostu wtedy [potrawy] stamtąd. Przychodziła też Polka, która paliła w piecu, żeby było ciepło, bo nam nie wolno było. Jeździliśmy na wieś, mój...

Czytaj więcej

Kontakty z Polską - Grzegorz Pawłowski - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Dopiero po czternastu latach udało mi się pojechać do Polski, bo przedtem nie puszczali. Siostra zakonna poszła tam do tych władz i mówi: „Co od niego chcecie?” [W końcu] pozwolono mi, ale bardzo mnie pilnowano, a ja się polityką w ogóle nie zajmowałem. [Gdy] byłem w Polsce, [to] skierowałem pierwsze [kroki] do Abramowic, bo stamtąd wyjechałem. Nawet nie pożegnałem się [wtedy], bo bałem się, że się rozpłaczę na ambonie i żal mi będzie wyjechać. Więc wyjechałem bez pożegnania, ale za...

Czytaj więcej

Ukrywanie się w Zamościu - Grzegorz Pawłowski - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Dostałem się do Zamościa, przez wioski, poszedłem do znajomych, trochę mnie przechowali. Była to rodzina Machałków bardzo dobra, ale długo nie mogli mnie ukrywać. Zresztą chłopcy polscy zauważyli, że tam wchodzę i chcieli zaczekać aż wyjdę. Wypuszczono mnie innym wyjściem. Raz nawet, chłopcy polscy mnie zatrzymali. Kazali mi się przeżegnać, chcieli mnie do Niemców zaprowadzić, uciekłem [im]. Byłem w różnych domach, na przykład starsze małżeństwo, nazwisko Ptaszek, na poddaszu mnie ukrywali, nauczyli mnie pacierza. Byłem u Dubielów, którzy mieli krowy....

Czytaj więcej

Akcje - Grzegorz Pawłowski - fragment relacji świadka historii Tekst

Ciągle były akcje. Pamiętam, wracałem do domu, Niemcy stali, karabiny postawili, śmieli się. Poszedłem do domu, wszyscy byli przerażeni, że coś będzie. Zaczęła się akcja, zaczęli wyganiać Żydów. Ze strachu schowałem się pod łóżko. Słyszałem dwa strzały w korytarzu i płacz wypędzanych. Kiedy wszystko się uspokoiło, ojciec powiedział, żebym wyszedł zobaczył, co się dzieje. Na korytarzu leżał we krwi nasz krewny, na zewnątrz jego ojciec. Potem urządzano getto. Ojciec chodził do przymusowej pracy do Niemców. Pewnego razu powiedział do nas:...

Czytaj więcej

Najbliższa rodzina - Grzegorz Pawłowski - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Nazywam się ksiądz Grzegorz Pawłowski, pochodzę z żydowskiej rodziny, [przedtem] nazywałem się Jakub Hersz Griner, urodziłem się w Zamościu w 1931 roku. Pochodzę z bardzo religijnej żydowskiej rodziny. Miałem bardzo porządnych rodziców. Nazywali się Mariem i Mendel Griner. Miałem brata, który nazywał się Chaim, on był najstarszy, potem były dwie siostry, Szajndla i Sura, ja byłem najmłodszy. Rodzice zajmowali się, zanim wybuchła wojna, sprzedawaniem drewna opałowego oraz węgla. W czasie wakacji, wynajmowaliśmy jakiś sad gdzieś na wsi, pilnowaliśmy tych owoców,...

Czytaj więcej

Ostatni rozkaz o likwidacji szpitala w Zamościu - Janusz Hajkowski - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Ostatni rozkaz o likwidaji szpitala w Zamościu Tu mam taką unikatową rzecz, jest to ostatni rozkaz o numerze 88, znaczy ostatni dla Centrum Szpitala w Zamościu, z dnia 20 grudnia 1939 roku - o likwidacji szpitala. W tym czasie była wojna. I podane są nazwiska wszystkich oficerów, wszystkich żołnierzy, sióstr PCK, sanitariuszy, lekarzy, którzy tam byli, i jest opis kto był ewakuowany, kiedy, jest historia szpitala - kiedy powstał, kto organizował, sprawy personalne, kto był ranny, są podane osoby ranne,...

Czytaj więcej

Funkcjonowanie Zakładów Mięsnych w Zamościu - Bodgan Pyrz - fragment relacji świadka historii WideoWideoTekst

Funkcjonowanie Zakładów Mięsnych w Zamościu Według mnie początkowo w zakładzie to była może setka [pracowników] w ogóle, a jak odchodziłem to około tysiąca. Cały teren tej [galerii handlowej] Twierdza z tym sławetnym kominem, który tu stoi, to wszystko były zakłady mięsne. A komin też ma swoja historię. W zakładach mięsnych został mój kolega, który był [dyrektorem] do spraw technicznych, a potem nawet naczelnym. Uchodził za inżyniera, tylko nie miał dyplomu. Był chłodnikiem z wykształcenia. Miał zdaje się świadectwo ukończenia studiów,...

Czytaj więcej

Zakłady Mięsne – inwestycja w portfelu premiera - Bodgan Pyrz - fragment relacji świadka historii WideoWideoWideoTekst

Zakłady Mięsne – inwestycja w portfelu premiera Ale zaczynają się inwestycje. I to poważne inwestycje, bo buduje się poważną chłodnię, poważne obiekty rozbioru i przechowywania mięsa. Potem przychodzi konserwiarnia i jeszcze szynkownia, a to oznacza duży eksport. To jest inwestycja, która jest w portfelu premiera Cyrankiewicza. Bo to było tak, że w zależności od znaczenia inwestycji, takich ważniejszych w Polsce, niektóre były w tak zwanym portfelu ministra. Minister był za to odpowiedzialny i sam się tym interesował. A takie super...

Czytaj więcej

Przeprowadzka do Zamościa - Bodgan Pyrz - fragment relacji świadka historii WideoWideoTekst

Przeprowadzka do Zamościa W WSK Świdnik pracowałem do [19]60 roku. Wtedy właśnie przeniosłem się do Zamościa. Po pierwsze szykowałem się założyć rodzinę, a w związku z tym chciałem mieć mieszkanie. I kiedy [odchodząc z WSK] rozmawiałem ze słynnym dyrektorem naczelnym Smolarkiewiczem, z którym potem, zresztą dość blisko współpracowałem, bo dla jego zakładu robiłem detale już w WuZetMocie, pan dyrektor powiedział, że przecież byśmy to mieszkanie załatwili. Tylko, że to już było trochę za późno. Bo jak ja tyle lat próbowałem,...

Czytaj więcej

Wypuszczono mnie z Majdanka i musiałam jakoś dotrzeć do domu - Józefa Kurantowicz - fragment relacji świadka historii WideoTekst

Przyszłam do Lublina, idę, ale przy drodze jest taki sklepik. Weszłam do tego sklepiku, a ona tak patrzy, ta pani, co tam była - czy to jakaś uboga, czy to żebraczka, czy co - nie wiedziała, a ja wtedy mówię: „Proszę panią, gdzie tu jest stacja kolejowa? Bo ja jestem z –nie mówię z Krasnobrodu –z Zamościa i chciałabym do Zamościa się dostać” A ona wyszła i mówi tak: „Na prawo tam, na lewo tam”–ona mnie tłumaczy, a ja mówię...

Czytaj więcej

Wakacje spędzaliśmy w miejscowości kaczórki pod Bondyrzem - Włodzimierz Korsak - fragment relacji świadka historii Tekst

W lecie myśmy zawsze gdzieś wyjeżdżali. Pod Bondyrzem była taka miejscowość Kaczórki. Tam były drewniane domy, dwie czy trzy izby i sień, w lesie postawione. Jeśli chodzi o sanitarne rzeczy to nie wiem, nie zdawałem sobie sprawy co tam było, natomiast w pobliżu były takie zbocza i tam bardzo często chodziliśmy zbierać jagody różne, łazić po tych lasach. Jak nieraz ojciec przyjechał to jeździliśmy na stawy, na polowanie na kaczki, no i ojciec uczył mnie i mojego kuzyna, strzelać z...

Czytaj więcej

Pojechaliśmy zobaczyć Rotundę. Widok był okropny - Leokadia Dąbczak - fragment relacji świadka historii AudioTekst

Po w wyzwoleniu, jak wyzwolili Zamość, chyba w środę, to we czwartej ojciec mówi: „Pojedziemy do Zamościa". Ja mówię: „Zabierz mnie tato". No i ojciec się zgodził, pojechał też ten brat, ten co był na Majdanku. A u nas był jeden koń, ale to też historię opowiem, bo to nie był nasz koń. I od sąsiada wziął konia, no i tam od sąsiada ktoś pojechał, i my we troje pojechaliśmy do Zamościa, i na Rotundę, pojechaliśmy zobaczyć na Rotundę, bo...

Czytaj więcej