Architektura drewniana
ARCHITEKTURA DREWNIANA W POLSCE
Podstawowym materiałem budowlanym na terenie dzisiejszej Polski było drewno. Za najprostszą formę mieszkania spotykanego na ziemiach słowiańskich uchodzą ziemianki i półziemianki. Tu również drewno było używane jako konstrukcja przekrycia dachu, najczęściej w układzie sochowym. Nad jednoprzestrzennym wnętrzem wykonywano dwuspadowy dach wparty na sochach (pionowych, rozwidlonych słupach) i ślemieniu (belka pozioma wsparta na sochach). Ten bardzo stary system konstrukcyjny przetrwał w architekturze ludowej aż do początku XX wieku.
W zależności od jakości drewna wykształciły się różne techniki budowlane. Jako materiału używano nie tylko drewna, ale wszystkiego, co można uzyskać z drzew: gałęzi, łyka, korzeni, kory (na przykład brzozowej jako materiału izolacyjnego), strużyn. Do wznoszenia budynków używano głównie drewna iglastego: sosny, świerku, jodły, modrzewia. Tylko niektóre elementy budynku, na przykład podwaliny, wykonywano z dębu. Z drewna dębowego powstawały też konstrukcje ścian szkieletowych.
Ściany drewniane były wznoszone w kilku technikach, zdarzały się również budynki o mieszanych rodzajach ścian. Najstarsze konstrukcje to konstrukcja sochowo-ślemieniowa, sumikowo-łątkowa i zrębowa, nieco późniejszą jest konstrukcja szkieletowa, występująca w kilku odmianach, czy specyficzna konstrukcja przysłupowa. Istnieje bardzo bogate nazewnictwo poszczególnych elementów konstrukcji drewnianych i metod ich wznoszenia, różniące się w zależności od regionu. W polskiej architekturze drewnianej, oprócz materiałów pochodzenia drzewnego, używano: gliny, słomy w różnych formach, trzciny, wapna, kamieni, rzadziej cegły, oraz materiałów pochodzących z rolnictwa: plew, sieczki, konopi.
>>> Architektura drewniana w Polsce - wybrane zagadnienia
ARCHITEKTURA DREWNIANA NA LUBELSZCZYŹNIE
Lubelszczyzna przez wieki posiadała bogatą tradycję wykorzystania drewna w budownictwie i innych gałęziach gospodarki, dzięki dużym skupiskom leśnym występującym na tym terenie. Drzewa nadały charakter krajobrazowi przyrodniczemu tego miejsca, natomiast drewno, jako podstawowy budulec, tworzyło koloryt okolicznych wsi i miasteczek. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu drewniana architektura dominowała w całym regionie. Dwie wojny światowe, a następnie okres PRL-u doprowadziły do zniszczenia i dewastacji znacznej części budownictwa drewnianego. Zniszczone zostały cenne zabytki architektury oraz całe miasteczka. Dewastacji uległy także wielkie obszary leśne.
>>> Architektura jako przestrzeń życia codziennego w miasteczkach Lubelszczyzny
>>> Drewniana zabudowa w miasteczkach Zamojszczyzny
>>> Dziedzictwo kulturowe miasteczek Lubelszczyzny
OCHRONA I KONSERWACJA ARCHITEKTURY DREWNIANEJ
Największym zagrożeniem dla wytrzymałości i trwałości konstrukcji z drewna jest zawilgocenie. Podstawową zasadą, wynikającą z tradycji budowania było oddalenie drewnianych elementów od gruntu i zabezpieczenie przed opadami. Sztuka tradycyjnego budowania polegała na właściwym posadowieniu drewnianego budynku. W przypadku konstrukcji sumikowo-łątkowych czy sochowych, elementy pionowe wbijano w ziemię. W przypadku konstrukcji zrębowej, najprostszą i najtańszą metodą było ustawienie podwaliny na kamieniach zlokalizowanych pod narożnikami budynku. Kolejna była podmurówka z kamieni lub z cegieł.
Zachowanie obiektów architektury drewnianej i wzbogacanie ich wartości może odbywać się poprzez: konserwację, adaptację, restaurację, rekonstrukcję, rewitalizację i renowację. Wszystkie rodzaje aktywności, powiązane dodatkowo z działaniami społecznymi i ekonomicznymi, przyczyniają się do rewitalizacji zdegradowanych obszarów, dają obiektom możliwość dalszego funkcjonowania, zgodnie z lokalnymi uwarunkowaniami i pożytkiem dla ludzi.
>>> Architektura drewniana - ochrona i konserwacja
ARCHITEKTURA DREWNIANA W NORWEGII
W norweskiej tradycji budowlanej wyróżnia się dwie główne techniki: poziomą i pionową. W technice poziomej dominuje konstrukcja wieńcowa. Drewniane bale układane są jeden na drugim i łączone „na zamek”. Konstrukcje słupowe, zaliczane do techniki pionowej, składają się ze wsporników, zwanych staver, oraz ścian zewnętrznych wykonanych z pionowo układanych desek. W tej technice buduje się w krajach skandynawskich kościoły szkieletowe. Ich świeckimi odpowiednikami są budynki o konstrukcji ramowej, które można znaleźć jedynie na terenie zachodniej Norwegii. Są to głównie budynki gospodarcze – stodoły lub hangary na łodzie.
Do dziś w Norwegii zachowało się 29 średniowiecznych kościołów zbudowanych w konstrukcji szkieletowej. Przetrwało też 281 domów mieszkalnych. Wszystkie zbudowane są z drzewa sosnowego. Na terenach górzystych oraz w zachodniej Norwegii sosna jest do dziś najpopularniejszym budulcem. Badania materiałów budowlanych pochodzących z rozebranych kościołów wskazują, że używano także dębu. Od końca XVI wieku na przybrzeżnych obszarach zachodniej Norwegii stopniowo zaczął dominować świerk. W przypadku budynków o konstrukcji ramowej najczęściej było używane drewno drzew liściastych. Ukośne zastrzały bardzo często wykonywane były z brzozy, jesionu lub wiązu, mimo że do wykonania innych elementów konstrukcyjnych używano sosny.
>>> Architektura drewniana w Norwegii - wybrane zagadnienia
W domach mieszkalnych trzyizbowych główne pomieszczenie (stove) było większe od przedsionka (forstove) oraz pomieszczenia sypialnego (kove). Główne pomieszczenie i część sypialna nosiły nazwę kovepart. Wejście prowadziło zawsze przez przedsionek do głównego pokoju. Do kove nigdy nie wchodziło się bezpośrednio z przedsionka, oba pomieszczenia były przedzielone ścianą z desek i można było dostać się tam jedynie przez główne pomieszczenie. Dwuskrzydłowe drzwi wewnętrzne były usytuowane obok siebie, po obu stronach ściany z desek. Kove było pomieszczeniem sypialnym. Poddasze (trev) umieszczone nad kovepart, zapewniało więcej miejsca. Spoczynek nad pokojem głównym uniemożliwiało otwarte ognisko domowe (are), usytuowane pośrodku pomieszczenia. Dym z ogniska wydobywał się przez otwór wylotowy (ljore), umieszczony w dachu bezpośrednio nad płomieniem.
W Norwegii pokrycia dachowe, jak i zewnętrzne ściany kościołów słupowych smołowano. Większość kościołów została zbudowana w drugiej połowie XII wieku. Budynki świeckie były smołowane na mniejszą skalę. Wzdłuż zachodniego wybrzeża Norwegii opady deszczu były o wiele większe niż w górskich terenach wschodniej Norwegii, przez co zewnętrzne powierzchnie bali i desek w konstrukcjach ramowych występujących na zachodzie były smołowane. W 1572 roku w mieście Bergen, ze względu na ryzyko pożaru, zakazano smołowania. W kolejnych latach za przykładem Bergen poszły pozostałe miasta. Zakaz ten mógł wpłynąć na zmniejszenie lub całkowite zaprzestanie użycia smoły do konserwacji budynków przez chłopów (nawet jeśli nie było to zakazane).
>>> Architektura drewniana w Norwegii - tradycje budowlane, techniki i wyzwania dla konserwacji
Więcej informacji o polskiej i norweskiej architekturze drewnianej
w publikacjach powstałych w ramach projektu "Drewniany skarb. Chroniąc dziedzictwo, kreujemy przyszłość":