Papier czerpany
Zanim pojawił się papier w powszechnym użytku, stosowano materiały które były jego bezpośrednim zwiastunami. Ciągłe poszukiwanie lekkiego i dającego się łatwo przechowywać tworzywa prowadziły przez testowanie różnych rozwiązań.
Przed papierem czerpanym
Egipcjanie u których pismo rozwijało się w bardzo szybkim tempie, musieli znaleźć łatwiejszy sposób zapisywania informacji niż na kamiennych tablicach, takim rozwiązaniem było wynalezienie papirusu. Wytwarzany był z Cyperus papyrus rosnącego nad brzegami nilu. Dolną grubą część łodygi rozdzielano igłą na jak najdłuższe i jak najcieńsze pasy. Na desce układano dwie poprzeczne wzdłużne warstwy. Tak przygotowaną „matę” polewano wodą z nilu, ubijano i ściskano. Wypływający sok był spoiwem sklejającym łodygi w jednolitą płaszczyznę. Przygotowane arkusze suszono na słońcu i prasowano. Pojedyncze strony cięto na wymiar i sklejano w zwoje. Zapisywano zazwyczaj tylko wewnętrzna stronę zwoju w której pasy ułożone były równolegle z zapisywanym tekstem.
Drogi w produkcji papirus zastąpił materiał tańszy – pergamin. Wytwarzany był ze skóry cielęcej, owczej i koziej, którą oczyszczano nacierano wapnem i naciągano na drewnianą ramę. Okazał się solidniejszym i trwalszym materiałem od papirusu, dodatkowo stary zapis można było usunąć pumeksem i wykorzystać go ponownie. Pergamin jako materiał trwalszy i elastyczniejszy od papirusu długo był w powszechnym użytku, wyparł go dopiero wynalazek papieru.
Tapa, amatl, huun, są to materiały podobne do papirusu wytwarzane przez prymitywne kultury z kory egzotycznych drzew. Tapa wyrabiana była na Polinezji z drzew z rodziny morwowatych. Łyko było zwilżane i ubijane młotkiem na twardym podłożu do uzyskania spójnej płaszczyzny podobnej w strukturze do dzisiejszego filcu. Huun wytwarzany przez Majów w podobny sposób jak tapa. Proces produkcji Amaltu był najbardziej zbliżony do papirusu. Wewnętrzne części kory figowca gotowano w roztworze popiołu drzewnego. Po wypłukaniu układano pasy łyka w kratkę i ubijano. Powstały arkusz suszono na słońcu.
Powstanie papieru
Zanim został wynaleziony i upowszechniony papier, każda kultura miała własny wypracowany materiał za pośrednictwem którego przekazywano wiadomości. Pierwotni ludzie swoje opowieści malowali na ścianach skalnych, żłobili w kościach zwierząt, muszlach. W Mezopotamii pisano na glinianych, bądź woskowych tabliczkach. Egipcjanie, Rzymianie i Majowie wykuwali swoje teksty/kalendaria na ścianach świątyń.
Wybór materiału na którym pisano uwarunkowany był jego dostępnością na danym terenie lub tanią możliwością wytworzenia.
Ciągle jednak poszukiwano materiału, który byłby łatwiejszy do przewozu oraz archiwizacji.
Według dostępnych badań naukowych historia papieru zaczęła się na dalekim wschodzie, a największy wkład w udoskonalenie techniki czerpania papieru mieli chińczycy. Około 105 roku naszej ery Tsai Lun opiekujący się biblioteką cesarza, szukał materiału, który mógłby zastąpić dotychczas wykorzystywane niewygodne i zabierające wiele miejsca deszczułki. W drodze eksperymentów opracował materiał wytworzony z zmielonego łyka drzewnego, rozdrobnionych łodyg konopi i zniszczonych sieci rybackich, który po odpowiednim przetworzeniu świetnie nadawał się do zapisywania informacji.
Rozdrobniona masa, była rozprowadzana w niewielkim jeziorze lub spokojnej zatoce strumienia tworząc w nim zawiesinę. W przygotowanym roztworze zanurzano drewnianą ramę obciągniętą płótnem i przefiltrowywano przez nią zawiesinę. Osadzające się na płótnie włókna i drobne cząstki tworzyły jednolitą powierzchnie, którą odsączano na matach i suszono. Tak przygotowany papier cięto do odpowiedniego formatu i oddawano pisarzom. Pomimo, że wynalazek papieru jest już tak wiekowy, od tamtego czasu proces produkcji papieru niewiele się zmienił, uległ tylko znacznej mechanizacji.
Europa z technologią papieru zapoznała się dopiero w XII wieku na terenie dzisiejszej Hiszpanii. Pierwsze papiernie założyli Arabowie, którzy wynalazek papieru zagarnęli od jeńców chińskich wziętych do niewoli w VIII w. n.e. podczas wojny chińsko - arabskiej. Papiernie w Katalonii (Xiatiwa 1114 i Albarelles 1193) były prekursorskimi warsztatami na terenie Europy w 1268 pojawiła się papiernia we włoskim Fabriano a do XV wieku wytwórnie papieru były obecne w Szwajcarii, Austrii, Czechach, Polsce i Anglii. Papiernia Fabiano jest do dziś istniejącą i popularną papiernią. Obecnie zajmuje się produkcją papieru na skalę międzynarodową ale także wytwarzają papier tradycyjną metodą czerpania.
W Polsce
Pierwszą wzmiankowaną w dokumentach papiernią w Polsce była czerpalnia założona w 1491 roku na terenach należących do klasztoru św. Ducha w Prądniku Czerwonym koło Krakowa. Kolejne młyny wytwarzające papier założone zostały we Wrocławiu, Świdnicy, Nysie, Raciborzu, Dusznikach Zdroju. Ten ostatni istnieje do dziś, od 1968 funkcjonuje jako muzeum papiernictwa. Następne papiernie pojawiły się w okolicach Poznania, Krakowa, Lublina, Wilna, Warszawy i Krakowa. Najstarszą papiernią funkcjonującą obecnie na rynku papierniczym jest fabryka papieru w Konstancinie – Jeziorna koło Warszawy założona jeszcze w 1774.
Etapy czerpania papieru
Pierwszy etap pracy rozpoczyna się od przygotowania roślin: pocięcia ich, namoczenia i poddania ich ługowaniu (obróbce chemicznej, która powoduje, że to, co w roślinie nie jest celulozą przechodzi do roztworu wodnego). Przygotowany w ten sposób materiał należy bardzo dokładnie wypłukać przed rozpoczęciem barwienia lub wybielania. Naturalne włókna mają barwę od ciepłych bieli, poprzez ugry, sepie i brązy aż do złamanych ciepłych zieleni. Kolejny etap pracy to rozdrobnienie włókien roślinnych. Może odbywać się mechanicznie (młynki, holender) lub ręcznie. Włókna o bardzo mocnej strukturze - takie jak łyko drzew wymagają wielogodzinnego rozdrabniania ręcznego przy użyciu drewnianego młotka. Po zakończeniu tego etapu można rozpocząć przygotowanie zawiesiny w kadzi czerpalniczej. W technice japońskiej do zawiesiny dodaje się roztwór rozmrożonego korzenia rośliny o nazwie tororo-aoi lub (syntetyczne neri
) i czerpie arkusze sitem bambusowym wykonując ruch płynącej fali
. W technice europejskiej – zależnie od przeznaczenia papieru – konieczne może okazać się dodanie do kadzi kleju do zaklejania w masie lub „uszlachetniaczy”. Gotowy papier wykłada się warstwowo na filc i odciska z nadmiaru wody pod prasą. Końcowym etapem pracy jest suszenie papieru i wygładzenie jego powierzchni.
Ta druga jest mi szczególnie bliska, ponieważ wymaga oddania i skupienia na każdym etapie pracy. Mój żywy temperament i konieczność niemal medytacyjnej koncentracji na detalu wchodzą ze sobą w zadziwiającą relację, która powoduje, że możliwe są nieoczekiwane rozwiązania plastyczne.
Papier jest bardzo wdzięcznym tworzywem, które pozwala tworzyć zarówno obiekty artystyczne jak i użytkowe, takie, które przypominają nam w zwykłej codzienności o pięknie przedmiotu. Medium papiernicze pomimo, że wciąż tak mało popularne daje ogromne spektrum rozwiązań plastycznych – od rzeźby, malarstwa, reliefu aż do przedmiotu użytkowego jak książka, lampa, parawan.
Rodzaje papierów
Bibliografia
O książce, Mała encyklopedia dla nastolatków, red. Janina Majerowa, Wrocław 1987,
Przezdziecka K., Węglowski Z., Papyros. Dzieje pewnego wynalazku, Warszawa 1979,
Sarosiek H., Zarys Materiałoznawstwa Poligraficznego, PWSZ 1973,
– pierwsze technologie papiernicze: http://roman.plebanski.w.interia.pl/paptech.html
– mała historia papieru: http://www.historiapapieru.prv.pl/
– ART-PAPIER czerpalnia papieru Flawiusza Pietrzyka: http://www.art-papier.pl/